Barbie: achterhaald of bruisend rolmodel?

Ze tikt deze maand de 63 aan, maar ziet er nog even fris en fruitig uit als sinds ze in 1959 menig meisjeskamer sierde. Ze is alleen niet meer standaard blond. Of wit. Of onrealistisch dun. Barbie evolueerde de laatste jaren met een nieuwe lijn poppen die een bredere representatie bieden dan de klassieke doll. Maar wat zegt Barbie over het altijd veranderende schoonheidsideaal?

Barbie speelde in 34 films, had een eigen franchise met kleding, magazines en computerspelletjes en was decennialang de meest gewilde pop onder kerstbomen en met verjaardagen. Elk meisje wilde een Barbie-collectie en elk meisje wilde Barbie zijn.

“Elk meisje wilde een Barbie-collectie en elk meisje wilde Barbie zijn.”

En dat terwijl Barbie al die jaren een compleet onrealistisch schoonheidsideaal belichaamde. Producent Mattel lag dan ook sinds het prille begin onder vuur door de onmenselijke proporties van de pop, maar het zou nog tot 2016 duren voordat er serieus aan Barbie werd gesleuteld. Onder druk van teruglopende verkoopcijfers en oplopende kritiek op de witte en ultradunne pop ging de fabrikant overstag.

“En dat terwijl Barbie al die jaren een compleet onrealistisch schoonheidsideaal belichaamde.”

Het resultaat? Een Fashionista-lijn met 33 nieuwe poppen met 30 haarkleuren, 24 haartypes, 14 gezichtsvormen, 7 gezichtsvormen, 7 huidskleuren en 4 lichaamstypes: van de originele Barbie tot de lange, de gevulde en de kleine Barbie. Een opluchting voor elk meisje dat zich niet in het zogenaamde ideaalbeeld herkende en van de weeromstuit de schaar zette in de weelderige haardos of de immer blonde lokken verfde met rode lipgloss of een zwarte viltstift.

Maar was het een tijdige ommezwaai of een gevalletje nét te laat?

Barbie: een pop voor female empowerment?

En het begon zo mooi, volgens Mattel. De fabrikant wijst er keer op keer op dat Barbie bedoeld is als een pop voor female empowerment. Dat er in de jaren zestig, toen werken nog niet vanzelfsprekend was voor vrouwen en zeker niet op hooggeplaatste, traditioneel mannelijke functies, al variaties waren van Barbie als zakenvrouw, als astronaut en als chirurg. Barbie had een bloeiende carrière in een tijd waarin vrouwen nog naar het aanrecht werden gedirigeerd zodra ze trouwden. En ze kon worden wat ze wilde.

“Barbie had een bloeiende carrière in een tijd waarin vrouwen nog naar het aanrecht werden gedirigeerd zodra ze trouwden.”

Meest omstreden lijf op aarde

Nobele beeldvorming, maar dat neemt niet weg dat de onderliggende boodschap minder rooskleurig was. Want hoewel Mattel Barbie wilde branden als feminist, werd dat compleet overschaduwd door haar eendimensionale lichaam en hoofd. Barbie heeft het meest omstreden lijf op aarde. Als ze menselijk zou zijn, had ze een BMI van 16, een taille van 46 centimeter en benen die vijftig procent langer waren dan haar armen. Door haar extreme wespentaille zou er geen ruimte zijn voor vitale organen en door het gebrek aan lichaamsvet zou ze nooit ongesteld worden.

“Als Barbie menselijk zou zijn, had ze een BMI van 16, een taille van 46 centimeter en benen die vijftig procent langer waren dan haar armen.”

Perfect zandloperfiguur? Think again. In het echte leven zou Barbie niet eens een paar stappen kunnen zetten zonder naar voren te kukelen. Ook rollen en kruipen zou onmogelijk zijn, omdat haar lange nek te fragiel zou zijn om haar relatief grote hoofd te dragen.

Zelfbeeld van jonge meisjes

Mattel heeft lang beweerd dat deze onrealistische proporties geen invloed hebben op het zelfbeeld van jonge meisjes, maar dit is al in verschillende studies onderuitgehaald. Zo bleek uit onderzoek dat meisjes die op jonge leeftijd met Barbies spelen, zich later meer zorgen maakten om hun lichaam dan meisjes die met andere poppen speelden.

Alsof dat plastic alienlijf niet voldoende is, heeft Mattel er in het verleden ook nog eens regelmatig voor gezorgd dat het ultraslanke schoonheidsideaal stevig tussen de oren van jonge meisjes werd gebeiteld. Zo lanceerden ze in 1963 de Slumber Party Barbie, een pop die vergezeld werd van een weegschaal waarop 49 kilo stond en een dieetboekje met slechts één veelzeggende tip: ‘Don’t eat!’.

‘Wiskunde is moeilijk!’

Maar ook qua persoonlijkheid wist Mattel het stereotype vrouw via Barbie uit te dragen, hoezeer ze ook claimden voor vrouwelijke kracht te zijn. De 80’s slogan ‘Meisjes kunnen alles!’ bleek hol en leeg als je hoorde welke frases de Teen Talk Barbie debiteerde. Deze voorgeprogrammeerde pop werd in 1992 uitgebracht en had een voice box die zinnen uitbraakte als: ‘Wiskunde is moeilijk’, ‘Laten we onze droombruiloft plannen’ en ‘School is een geweldige plek om over mode te praten!’.

De Teen Talk Barbie zette de pop neer als een lichtvoetig en inhoudsloos wezentje dat alleen kon denken aan kleding, lol maken en verliefd worden. Ze had geen dromen voor de toekomst, behalve wanneer het ging om de zo begeerde walk down the aisle met Ken, natuurlijk.

“Mattel moest overigens danig door het stof toen er hevige kritiek kwam van de American Association of University Women en het bedrijf haalde de gewraakte pop uit de handel.”

Mattel moest overigens danig door het stof toen er hevige kritiek kwam van de American Association of University Women en het bedrijf haalde de gewraakte pop uit de handel. Toch was het kwaad al geschied en in de moderne popcultuur kwamen er steeds meer negatieve verwijzingen naar de ooit zo populaire pop.

Zo kwam het incident terug in een aflevering van The Simpsons, waarin Lisa protesteert tegen een Malibu Stacy-pop die vrolijk zegt: ‘Too much thinking gives you wrinkles!’ En Barbies plastic persoonlijkheid werd hilarisch gepersifleerd in Aqua’s monsterhit Barbie girl.

Nieuwe Barbie

Tijd voor nieuwe rolmodellen, dus. Al was het maar omdat ook de schoonheidsstandaarden de laatste jaren flink uitgebreid zijn. Er kwam meer aandacht voor verschillende lichaamstypen en curvy lijven, zoals die van Beyonce, Kim Kardashian of Christina Hendricks, sieren inmiddels trots de covers van de magazines. Maar ook feministen als Lena Dunham waren klaar met het eendimensionale lichaamsideaal en laten hun buikjes, volle dijen en cellulitis onbeschaamd aan de wereld zien.

“Tijd voor de nieuwe Barbie!.”

De gezonde trend van body positivity is inmiddels overal doorgesijpeld. We leven in een wereld waarin iedereen zichzelf moet kunnen herkennen en er geen plek is voor een achterhaald prototype van hoe de ideale vrouw eruit zou moeten zien. We hijsen de dunne, blonde, witte vrouw niet langer op het schild, we maken ruimte vrij voor krachtige rolmodellen van allerlei pluimage. Of ze nu wit, zwart, bruin, dun, dik, mollig, hetero, lesbisch of transgender zijn. In een rolstoel zitten of een prothetisch been hebben. Die diversiteit is de toekomst en daar wordt inmiddels gretig op ingesprongen door allerlei bedrijven. Ze moeten wel, als ze niet achter willen blijven.

Drie nieuwe lijven

Dat snapte Mattel dus ook en dus liet het bedrijf een paar jaar geleden de drie nieuwe Barbie-lijven van de fabrieksband afrollen. De poppenontwerpers hopen dat deze nieuwe Barbies, met diverse lichaamstypen, huidskleuren en haartexturen, een betere reflectie bieden van de wereld waarin jonge meisjes leven. Dat ze zich erin kunnen herkennen, de pop kunnen kiezen die het beste bij hen past en dat het motto ‘You can be anything’ op die manier voelbaarder wordt.

“De poppenontwerpers hopen dat deze nieuwe Barbies, met diverse lichaamstypen, huidskleuren en haartexturen, een betere reflectie bieden van de wereld waarin jonge meisjes leven.”

En natuurlijk is het een goede stap. Een stap die hopelijk zorgt voor een gezonder zelfbeeld van de jonge meisjes die zich graag verliezen in de fantasiewereld van hun Barbies, Skippers en Kens. Bijna zes decennia gaf Mattel meisjes het idee dat er slechts één perfect en superskinny lichaam bestaat en dat andere lichaamstypen dus inferieur zijn. Piloot, arts of zakenvrouw worden? Tuurlijk, met grote borsten, een wespentaille, glanzend haar en ellenlange benen kom je er wel in je kekke mantelpakje. Dan vliegen die cabrio’s, strandhuizen en skichalets pardoes je kant op. Jarenlang stond dun en ‘mooi’ zijn synoniem aan alles hebben. En aan niets anders denken dan aan schoonheid en mode.

Fat, fat, fat!

Maar zien kinderen het ook zo? Of is het icoon dat de klassieke Barbie nu eenmaal is niet zo makkelijk te verdringen? In een coverstory van Time Magazine lezen we hoe jonge meisjes reageren als ze met curvy Barbie worden geconfronteerd. Ze zingen giechelend een liedje: ‘Hello, I’m a fat person, fat, fat, fat!’ en barsten vervolgens in lachen uit. Het rondere lichaam vinden ze maar gek, het onmogelijk geproportioneerde Barbie-lijf is nog steeds de norm. Dat is wat ze gewend zijn, dat beeld zit muurvast in hun hersentjes gebeiteld.

Tania Missad, hoofd van het research team van Mattel, zegt in het artikel dat ze het wel vaker zien. De volwassenen verlaten de kamer en de meisjes die de Barbies moeten testen kleden de poppen uit en beginnen zenuwachtig te ginnegappen bij het zien van de rondere vormen. Voor Missad is het een signaal dat de nieuwe weg die ze zijn ingeslagen een belangrijke is. Het is dan ook verontrustend dat zelfs zes- en zevenjarigen al zodanig geconditioneerd zijn dat ze automatisch zoeken naar een bepaald silhouet in een pop. Wijkt het silhouet af? Dan wijzen ze het af en maken ze het belachelijk.

Barbie als werkende moeder

Er is dus nog genoeg werk aan de winkel om het stereotype lichaamsbeeld uit de hoofden van onze jonge meisjes en, laten we eerlijk zijn, onszelf te verdrijven. Wat dat betreft is het lovenswaardig dat Mattel hun herkenbare merk op zijn kop durfde te zetten om inclusiviteit te bevorderen. Een beetje aan de late kant, maar beter laat dan nooit.

“We cán have it all!”

En nu ze toch bezig zijn. Misschien is het een goed idee om Barbie wat meer aan de maatschappelijke maatstaven van vandaag de dag te laten voldoen. Want we zien Barbie dan wel in allerlei carrières voorbijflitsen, maar zien we haar ooit als werkende moeder? Bloeiende loopbaan én een baby? Nope, die combinatie blijft angstvallig op de plank liggen. En dat is jammer. Want in één ding heeft Mattel roerend gelijk: ‘We cán have it all!’