“Die heks moet haar waffel houden”: seksisme in de politiek

Die heks moet haar waffel houden. Zomaar een vriendelijke tweet over een politiek leider. Die vrouw is, laten we dat vooral niet vergeten. Vrouwen worden nog steeds stelselmatig gebrandmerkt als ze hun kop boven het maaiveld uit durven te steken. Waar komt dat vandaan? En hoe herkennen we het onderliggend seksisme in politiek en media?

Seksisme herkennen en uitroeien

Minder kansen op de arbeidsmarkt? Check. Ongelijke verdeling van de zorgtaken? Check. Seksisme op straat, op de werkvloer en in de media? Dubbelcheck. Vrouwen worden anders behandeld in onze samenleving en dat zie je in allerlei facetten terug. Helaas hebben we het vaak niet eens door. Omdat we eraan gewend zijn geraakt of omdat we bang zijn dat we voor zeurkous worden uitgemaakt als we onze mond opentrekken.

Online seksisme

Waar seksisme en vrouwenhaat het zichtbaarst is, is online. Zo zijn vrouwelijke politici en mediamakers veel vaker het doelwit van spot, intimidatie en agressie dan mannen. Vrouwen die zich in debatten mengen, krijgen dan ook heel wat seksistische drek over zich heen. Op de een of andere manier gaat het nooit over de inhoud, maar vooral over het feit dat ze een vrouw is die haar mening durft te uiten. ‘Daar moet een piemel in’ of ‘Even eroverheen met zijn allen, dan houdt ze haar grote waffel wel’, dat zijn opmerkingen die mannen nooit naar hun hoofd geslingerd krijgen.

Natuurlijk worden mannen ook vaak afgerekend op hun acties. Ze zijn corrupt, onbetrouwbaar of gewoon een lul. Maar de haatcampagnes waarmee vrouwen worden geconfronteerd, zijn venijniger, hatelijker en vernederender. Eigenlijk moeten vrouwen gewoon hun mond houden, daar komt het op neer. Dat zegt niet alleen iets over de misogyne denkbeelden van deze sneue reaguurders, maar ook iets over de manier waarop er onbewust nog steeds tegen vrouwen met macht of een mening wordt aangekeken.

Lees hier meer over online seksisme en de effecten op vrouwen in de politiek

Stereotiepe opvattingen

Dat seksisme heeft impact op de wijze waarop vrouwen zich in het debat mengen. Of überhaupt op de mate waarin ze bijvoorbeeld de politieke arena willen betreden. Zeker, er zijn enorme stappen gemaakt sinds we niet mochten stemmen, geen baas in eigen buik waren en dat glazen plafond echt ondoordringbaar was. Maar toch, stereotiepe opvattingen over de rol van de vrouw zijn nog lang niet weggevaagd. Die onderliggende vooroordelen, die vaak weinig subtiel aan de oppervlakte komen, moeten we aanpakken als we de positie van vrouwen willen verbeteren.

En dat begint bij herkenning. Het herkennen van opmerkingen, zogenaamde grappen en seksistische commentaren waar mannen nooit mee te maken krijgen. Omdat ze nu eenmaal man zijn en de norm vertegenwoordigen.

Vind je me aardig?

Een van de dingen waar vrouwen in de politiek en de media tegenaan lopen, is de sympathiefactor. Een voorbeeldje. Toen Hilary Clinton in 2016 mee deed aan de presidentiële race, kreeg ze heel wat ellende over zich heen. Maar waar haar opponenten het zwaarst op hamerden, was haar persoonlijkheid. Hilary zou schril, snibbig en onsympathiek zijn, een beeld dat de hele campagne aan haar bleef kleven.

Het is dan ook geen wonder dat sneaky spindoctors zulke adjectieven op vrouwen plakken tijdens hun klim naar de top. Een ‘onsympathieke’ vrouw schopt het tenslotte niet ver. Want is het niet vreemd dat mannen die continu seksistische drek uitbraken vrolijk president kunnen worden? Terwijl vrouwen met een gebrek aan ‘likability’ het wel kunnen schudden?

Argusogen bekijken

De dubbele standaard is alive and kicking en dat beïnvloedt de mate waarin we vrouwen terugzien in de politiek en de media. Onderzoekers aan Harvard ontdekten namelijk dat stemmers ‘power-seeking’ vrouwen met argusogen bekijken. Ben je ambitieus en laat je dat ronduit merken? Dan is de kans groot dat je sympathiefactor met een paar punten daalt. Je hoeft dus niet écht onaardig te zijn om ‘unlikable’ te zijn, het gaat er meer om dat je je niet ‘vrouwelijk’ gedraagt.

Die sympathiefactor geldt dus niet voor mannen. Is een man onaardig, lomp of onbeschoft? Dan zal hij vast een sterke leider zijn, want het interesseert hem niet hoe anderen over hem denken. Natuurlijk worden mannen ook beoordeeld op hun ‘likability’, denk maar aan iemand als Klaas Dijkhoff met wie we best een biertje zouden willen drinken. Maar als hij níet zo lekker nonchalant en gezellig over zou komen, zou dat verder geen invloed hebben op de manier waarop we zijn competenties beoordelen.

In bochten wringen

Voor vrouwen ligt dat dus anders. Stemmers steunen een vrouw niet als ze niet aan bepaalde ‘vrouwelijke’ maatstaven voldoet, hoe gekwalificeerd ze ook is. En het lastige is dat zo’n ‘unlikable’  narratief stemmers beïnvloedt zonder dat ze het doorhebben. We hebben geen reden om Clinton onaardig te vinden, we kennen haar niet eens. Maar als we het maar vaak genoeg horen, gaan we haar wél zo beoordelen.

Vrouwen weten dat en wringen zich in allerlei bochten om vooral zo sympathiek mogelijk over te komen. Op die manier beïnvloedt de sympathiefactor stemmers, de manier waarop vrouwen zich gedragen en profileren en de manier waarop er politiek bedreven wordt.

Family matters

Die dubbele standaard manifesteert zich ook in de overdreven aandacht voor het gezinsleven van vrouwen. Zo worstelen vrouwen vaker dan mannen met het ‘je kunt het nooit goed doen’-principe. Laten ze ambitie en drive zien? Dan moeten ze wel tekortschieten als vrouw en als moeder. Kiezen ze regelmatig voor hun gezin? Dan zijn ze niet geschikt voor de functie.

Mannen hoeven zich daar weinig zorgen over te maken, het boeit bijna niemand hoe ze hun gezinsleven combineren met hun professionele ambities.

338 nieuwsartikelen

Ondertussen smult de media ervan en maken ze zich regelmatig schuldig aan gendered media reporting. Hoe erg het ervoor staat? Onderzoekers van de Utah State University besloten de proef op de som te nemen en doken in 338 nieuwsartikelen over politici. Ze verdeelden de vraagstellingen in verschillende onderwerpen, zoals gender, gezinsleven, leiderschapskwaliteiten, mannelijke versus vrouwelijke issues en seksistisch commentaar.

Wat blijkt? Vrouwen worden opvallend vaker ondervraagd over zaken als hun achtergrond, huwelijk, gezinsleven en persoonlijkheid. Ze krijgen ook veel vaker onderwerpen als armoede, onderwijs, gezondheidszorg en sociale issues voorgeschoteld, omdat we die associëren met vrouwelijke kwaliteiten als zorgzaamheid. Economie, het leger of buitenlandse zaken? Neuh, daar worden de vrouwtjes niet zo vaak over doorgezaagd.

Waar zijn die kinderen?!

Dat beaamt ook GroenLinks-politica Kathalijne Buitenweg in een opiniestuk in de Groene Amsterdammer: ‘In de tien jaar dat ik Europarlementarier was, wilden mensen meestal twee dingen van mij weten. Voelde ik mij Europeaan of Nederlander? En snel daarna: waar verbleven mijn kinderen als ik de helft van de week in Brussel of Straatsburg was?’.

Toen Buitenweg later vroeg aan een mannelijke collega of hij ook wel eens werd ondervraagd over zijn ouderschapsdilemma’s, was het antwoord weinig verrassend: ‘Nee’. Bij mannen gaat het veel minder vaak over gender of zogenaamd vrouwelijke thema’s omdat we mannen binnen de politiek zien als de norm. Zij krijgen vragen over hun werkervaring en professionele prestaties, terwijl vrouwen urenlang kunnen praten over hun plannen om de samenleving te veranderen en toch opgezadeld worden met een krantenkop als ‘Als moeder heb ambities genoeg’.

De vrouw als heks

Van Hillary Clinton op een vliegende bezemsteel tot Sigrid Kaag die bij haar aftreden met de hashtag #hexit om de oren werd geslagen: als een vrouw te machtig, te intellectueel en te mondig is, wordt ze gemakshalve weggezet als ‘heks’.

Nu kun je misschien lachen om zo’n ‘vernuftig woordgrapje’. En in het geval van #hexit zullen duizenden reaguurders inderdaad wel gniffelend achter hun toetsenbord hebben zitten rammen. Maar dat neemt niet weg dat vrouwen met zo’n kwalificatie glashard de mond wordt gesnoerd.

Vermomde vrouwenhaat

Want wat betekent het om als heks te worden gebrandmerkt? Waar komt het vandaan en hoe werkt het nog steeds door in deze tijd? Suffragette Matilda Joslyn Gage poneerde laat negentiende eeuw iets revolutionairs. Ze stelde dat de vervolging van heksen niets te maken had met het bestrijden van het kwaad. Het was niets meer of minder dan vermomde vrouwenhaat om vrouwen te kunnen onderdrukken. Seksisme avant la lettre, zogezegd.

Samenlevingen werden destijds gedomineerd door machtige mannen. Vrouwen werden gezien als zwak en ondergeschikt aan de man. Ze moesten vooral niet te slim, niet te zelfstandig en niet te mondig worden, anders zou de bevoorrechte positie van het manvolk in gevaar komen. In plaats daarvan verwachtte de samenleving van vrouwen dat ze zich volgzaam, zachtaardig en gewillig gedroegen.

Grote mond? Op de brandstapel

Stapten vrouwen uit die rol? Dan werden ze een doelwit. Zoals Mary Bliss Parsons, een getrouwde vrouw met negen gezonde kinderen, maar blijkbaar een ‘woman of fircible speech and domineering ways’. Haar mondigheid en dominante karakter was voldoende om haar in 1674 van hekserij te beschuldigen en ze verliet de streek. Mary ontkwam dus aan de brandstapel, maar veel andere vrouwen met ‘te veel zelfvertrouwen, een krachtige mening of medische kennis’ gingen een grimmiger lot tegemoet.

Maar liefst 78 procent van de vervolgde heksen was vrouw. En de mannen die op brandstapels werden gezet, hadden meestal banden met vrouwen die van hekserij werden beschuldigd. Dat een scheldwoord als ‘heks’ dus niets met misogynie te maken heeft, is een misvatting. Ook als je niets weet van heksenvervolgingen, is het evident dat het woord alléén gebruikt wordt voor vrouwen die hun kop boven het maaiveld uit durven te steken. In die zin is het woord ‘heks’ niks anders dan een manier om vrouwen monddood te maken.

Vrouwenvervolgingen werken door

Helaas word je als vrouw anno 2021 nog steeds genadeloos afgestraft als je opstaat, leiderschap toont en je stem laat horen. De effecten van seksisme en vrouwenhaat laten zich dan ook raden. Het kan niet anders of die haatberichten ontmoedigen vrouwen die de publieke, politieke of simpelweg online ruimte willen betreden.

Uit de pas lopen

De vrouwen die het wél doen, moeten al snel opboksen tegen vastgeroeste denkbeelden over de positie van de vrouw. We kunnen namelijk wel denken dat we vrouwenvervolgingen achter ons hebben gelaten, maar onbewust werken ze genadeloos door.

Onze samenleving heeft er nog steeds moeite mee als vrouwen uit de pas lopen. Als ze onafhankelijk zijn, een sterke mening hebben, zich seksueel vrij gedragen, geen kinderen willen of single blijven. Kortom, als ze alles doen waarvoor ze als vrouw ‘niet in de weg zijn gelegd’.

Opkomen voor vrijheid

Durven vrouwen tegen die opgelegde maatstaven in te gaan? Dan vormen ze een gevaar voor de dominante positie van mannen. Ze worden dan wel niet meer de brandstapel opgejaagd, maar ze mogen wel rekenen op bakladingen onvervalste vrouwenhaat.

Vervelend voor de vrouwen zelf, maar ook vervelend voor het emancipatieproces. Zolang we accepteren dat prominente vrouwen de mond wordt gesnoerd, blijven we in zekere zin allemaal monddood. Laten we daarom opkomen voor de vrijheid van vrouwen om hun stem te laten horen. Zonder dat ze daarvoor publiekelijk aan de schandpaal worden genageld.