Menstruatie door de eeuwen heen: taboes en bijgeloof!

Kwaad bloed. Zo werd menstruatie eeuwenlang beschouwd. Van de oude Grieken tot de Victoriaanse zeden, al sinds mensenheugenis hebben vrouwen te maken met taboes en bijgeloof rondom een van de natuurlijkste fenomenen van het lichaam. Welke vooroordelen leefden er? En hoe staan we er nu voor?

Het schaamrood lijkt tegenwoordig ver te zoeken. De schappen liggen vol met allerlei soorten maandverband, menstruatiecups en tampons en niemand die beschroomd om zich heen kijkt als ze een product in het mandje legt. Er zijn reclames op televisie en in magazines die ons op het hart drukken om ‘fearless’’ te leven, ook als we ongesteld zijn. Niemand hoeft zich te schamen en niemand hoeft zich een paar dagen in een hutje terug te trekken omdat ze ‘onrein’ zijn.

Hysterische natuur

Dat is uiteraard niet altijd zo geweest. Eeuwenlang was er een taboe rondom alles wat met menstruatie te maken had. Sterker nog, eeuwenlang had men geen idee waarom vrouwen soms bloedden en waarom het bloeden niet na een paar minuten stopte. Dit moesten wel ‘kwade krachten’ zijn en dus werden er allerlei stigmatiserende vooroordelen op menstruerende vrouwen losgelaten.

Omdat vrouwen in vroegere tijden vanaf hun puberteit continu zwanger waren of borstvoeding gaven, was het maandelijks patroon bovendien niet altijd zichtbaar. Vóór de negentiende eeuw bracht men het niet eens in verband met de eisprong. Men dacht dat vrouwen bloedden om hun ‘hysterische natuur’ in toom te houden. Niet zo raar ook, als je bedenkt dat vrouwen in die tijd weinig tot niets te vertellen hadden. Alle medische kennis werd opgeschreven door mannen die zichzelf als norm en middelpunt van al wat leeft beschouwden.

“Sterker nog, eeuwenlang had men geen idee waarom vrouwen soms bloedden en waarom het bloeden niet na een paar minuten stopte.”

En dus werden vrouwen duizenden jaren geplaagd door mythen en religieuze vooroordelen. Menstruatie was iets om je voor te schamen en mensen zwegen het onderwerp vaak dood, als ze het al niet in verband brachten met zwarte magie en hekserij.

Ongestelde Grieken en Romeinen

Dat slechte imago begon bij de geschriften van Hippocrates, de Griekse oudvader van de moderne geneeskunde. Hij was de eerste die schreef over de maandelijkse bloedingen van vrouwen en hij schaarde ze geringschattend onder de noemer ‘vrouwenziekten’.

Hippocrates was er namelijk van overtuigd dat de vrouw een onvolmaakt wezen was en daardoor kampte met een hoge lichaamstemperatuur. Dat gebrekkige vrouwenlichaam kon al die hitte en al dat vocht niet aan en moest daarom regelmatig bloeden om weer tot zichzelf te komen. De remedie? Snel trouwen en veelvuldig zwanger raken om de menstruaties te stoppen.

Wijn verandert in azijn

Nog ongezelliger was Plinius de Oudere. Deze Romeinse filosoof was ervan overtuigd dat menstruaties tot gevaarlijk en kwaadaardig onheil leidden. In zijn boek Naturalis Historia raadde hij aan om menstruerende vrouwen af te zonderen omdat anders wijn in azijn zou veranderen, wapens zouden verroesten, planten zouden verwelken en dieren hun ongeboren jongen zouden verliezen.

Mislukte er ergens een oogst? Dan was er vast en zeker een bloedende vrouw voorbijgelopen. En werd er een hond hondsdol? Dan was de bloedvloek weer bezig geweest, dat kon niet anders. Naakte, menstruerende vrouwen zouden ook hagelstormen kunnen verjagen en deze vrouwen zouden je eeuwig trouw blijven als je hun menstruatiebloed zou drinken.

Menstruatie in de Middeleeuwen

In de middeleeuwen werd het er niet veel beter op. Volgens het christendom, evenals andere religies, was een menstruerende vrouw onrein. Niet alleen werd ze gedurende deze dagen verbannen uit kerken, ze kreeg ook de schuld voor mislukte oogsten en gewassen.

De kerkvaders zagen de krampen en het ongemak als een straf voor Eva’s zonde in het Paradijs. Ze moesten vrouwen eraan herinneren om rein en zedig te zijn. Van de kerk mochten ongestelde vrouwen dan ook niets gebruiken om de pijn te verzachten. Zeker, er waren volop kruidenmiddeltjes om pijnen te verlichten, maar deze waren uit den boze voor de menstruerende vrouw.

Verbrande pad

Dat betekent natuurlijk niet dat er onderhands niet voldoende werd geritseld. Een van de meest beproefde middelen tegen menstruele ongemakken? De as van een gekookte en verbrande pad. Deze as werd in een buideltje bij de vagina gedragen en zou krampen en zware vloed moeten verminderen.

Ondertussen was de schaamte rondom menstruatie groot, dus vrouwen deden hun best om hun cyclus te verbergen voor de buitenwereld. Zo droegen ze kleine zakjes met zoetgeurende kruiden rondom hun nek en middel om de geur van bloed te verjagen. Bij gebrek aan voldoende doekjes en absorberende materialen lieten de meeste vrouwen het bloed simpelweg vloeien in hun kleding, wat het stigma alleen maar groter maakte. Sommige mensen geloofden zelfs dat lepra veroorzaakt werd door het drinken van menstruatiebloed.

Bloeden op zijn Victoriaans

Ergens in de negentiende eeuw bedachten mensen dat het weinig hygiënisch was om het bloed vrijelijk te laten stromen en kleding te bevlekken. Het was het startschot voor de fabricage van menstruatieproducten.

Waar vrouwen eerst katoen en flanel in hun onderbroek speldden, gingen ze al snel over op het hygiëneschort. Dat was een rubberen schortje dat ze, heel oncomfortabel, tussen de benen propten zodat rokken en stoelen vrij bleven van bloed.

Geflopt maandverband

Dat kon beter, vond producent Johnson & Johnson. Het bedrijf kwam eind negentiende eeuw met Lister’s Towels op de proppen, maandverbanden voor eenmalig gebruik die gemaakt werden van watten kussentjes die gewikkeld werden in kaasdoek. Helaas, omdat vrouwen zich nog steeds sterk schaamden voor hun maandstonden, durfden ze de verbanden niet in het openbaar te kopen. Het product flopte genadeloos.

Rond dezelfde periode ontdekten verpleegkundigen dat verbanden uit ziekenhuizen het bloed veel beter absorbeerden dan lappen stof. Een papierfabrikant zag brood in deze ervaringen en kocht verbandmateriaal van het Amerikaanse leger op om er maandverbanden mee te fabriceren. Even later kwam het onder de merknaam Kotex op de markt en het werd een doorslaand succes.

Om die maandverbanden te dragen, droegen vrouwen sanitaire gordels die ze om hun middel vastspeldden. Als een soort luier, inderdaad. Vanaf eind negentiende eeuw tot diep in de jaren zeventig kochten vrouwen wasbare verbanden die ze vastmaakten aan een riem rondom hun middel. Handig? Niet bepaald, maar een hele stap voorwaarts in vergelijking met de periodes ervoor.

Tampons voor getrouwde vrouwen

En toen kwam de tampon om de hoek kijken. Hoewel sommige historici stellen dat de Egyptenaren, Grieken en Romeinen al tampons gebruikten van papyrus, wol of stukjes hout met linnen eromheen gewikkeld, zou het tot 1929 duren voordat de eerste tampons hier op de markt kwamen. Deze eerste exemplaren gooiden geen hoge ogen. Ze waren weinig lekproof en omdat mensen geloofden dat je door tampons je maagdelijkheid kon verliezen, werd er alleen geadverteerd voor getrouwde vrouwen.

Maandverband bleef dus lange tijd favoriet, en al helemaal doordat de ergonomische kwaliteiten en het absorberend karakter ervan sterk verbeterden in de komende decennia. Dankzij de uitvinding van de plakstrip was er bovendien geen gordel meer nodig, wat qua comfort een hele hoop scheelde.

Free bleeding in de 21^ste eeuw

Inmiddels zijn we in de 21^ste eeuw aanbeland en heeft onze menstruatie geen mysterieuze geheimen meer voor ons. Waar onze grootmoeders in de eerste helft van de twintigste eeuw niet wisten wat hen overkwam als ze een bloedvlek ontdekten, en geen idee hadden wat het betekende dat ze voortaan moesten ‘opletten voor jongens’, zijn onze moeders en wij het product van de seksuele revolutie en de vrijzinnige jaren erna. Er is voorlichting, er is aandacht voor seksualiteitsbeleving en menstruatie is uit het verdomhoekje gekropen.

Gehurkt boven de aarde

Kortom, we hoeven ons niet meer te schamen voor onze maandelijkse bloedingen. Zozeer zelfs dat de feministische ‘free bleeding’-beweging enkele jaren geleden een opleving beleefde. Free bleeders menstrueren zonder tampons, maandverband, menstruatiecups of andere producten te gebruiken om het bloed in op te vangen.

Ze laten het bloed vrijelijk stromen, omdat dit volgens hen de natuurlijke manier van menstrueren is. En omdat menstrueren niets is om weg te stoppen. Sommige free bleeders zitten gehurkt boven de aarde te bloeden en gebruiken hun menstruatiebloed als mest voor de planten. Ze zien het als een manier om in contact te komen met hun ‘oervrouw’.

Controversieel

Uiteraard is de beweging niet vrij van controverse. Er kwamen bakladingen kritiek en woorden als ‘vies’, ‘smerig’ en ‘ranzig’ werden veel gebruikt. Blijkbaar is het eeuwenoude vooroordeel dat ongestelde vrouwen ‘onrein’ zijn nog niet volledig uitgeroeid. Maar hoewel er niets smerigs is aan menstruatiebloed, gaat het misschien wat ver om overal je bloedsporen achter te laten.

Gelukkig zijn er slimme oplossingen als je graag zo natuurlijk mogelijk wil menstrueren en toch mee wilt draaien in de maatschappij: period panties! Deze onderbroekjes vangen je bloed op zonder doorlekken. Een mooi alternatief voor de fanatieke free bleeder die zich tijdens haar menstruatiedagen toch naar de studiezaal of kantoortuin wil begeven!