Hoe sociale media aan ons zelfbeeld knagen

Een wereld zonder sociale media? Het is bijna niet voor te stellen. Maar hoe fantastisch die gedeelde ideeën, informatie en beelden ook zijn, ze hebben wél een keerzijde. Want ja, sociale media hebben ons wereldbeeld veranderd, maar veranderen ze ook de manier waarop we onszelf zien?

Facebook, Instagram, Snapchat en TikTok. Open een willekeurige app en je wordt gebombardeerd met perfecte plaatjes van perfecte mensen die perfecte levens leiden. Maar ook als ze niet perfect zijn, delen je social media buddies vooral hun succesverhalen. Van hangmatten op Ibiza tot medailles voor marathons en van flashy nieuwe banen tot kinderen die topscores halen voor hun cito’s. Om over de talloze opduikende make-up tutorials en wonderdiëten maar te zwijgen.

Dat kan niet goed zijn voor je zelfbeeld, zou je zeggen. En dat is het ook niet. De laatste jaren komen sociale media dan ook steeds sterker onder vuur te liggen. Zo wezen verschillende studies op de correlatie tussen het gebruik van sociale media en mentale gezondheidsproblemen. En uit een onderzoek van Florida State University bleek dat vrouwen die twintig minuten op Facebook zaten minder tevreden waren met hun uiterlijk dan een vergelijkbare groep vrouwen die twintig minuten onderzoek deed naar katachtigen in het regenwoud.

De grootste boosdoener

Een van de grootste boosdoeners? Onze hardnekkige neiging om onszelf continu met anderen te vergelijken. We zuchten onder onze competitiedrift, de hele dag door. Sociale media zijn de ideale broedplaats daarvoor. Natuurlijk is vergelijken menselijk en heel normaal, maar door al die jaloersmakende en soms ronduit onhaalbare perfecte plaatjes slaan we er een beetje in door. En gaan we denken dat we zelf hopeloos tekortschieten.

Een van de grootste boosdoeners? Onze hardnekkige neiging om onszelf continu met anderen te vergelijken.

Waar we onszelf het hardst op beoordelen? Op ons uiterlijk. Overal schieten beelden van heersende schoonheidsidealen voorbij, maar we vergeten dat de meeste mensen er in bikini een tikkeltje anders uitzien dan zo’n topmodel. En lo and behold: terwijl je langs zo’n strak en cellulitisloos lijf scrolt, popt er opeens een advertentie voor dieetpillen of fitnessprogramma op. Toeval? Mwah, niet echt.

Net zo strak als Doutzen

Maar hoe rationeel je ook probeert te blijven, dat soort negatieve boodschappen nestelen zich tóch vast in je onzekere brein. Want had jij ook niet net zo strak en slank kunnen zijn als Doutzen? Als je ietsje harder je best had gedaan en die chocolaatjes had kunnen laten staan? Zulke gedachten zijn onvermijdelijk wanneer je continu met zulke beelden wordt geconfronteerd en ze zijn funest voor je zelfbeeld. Opeens willen we ook een dunnere taille, grotere borsten, wittere tanden, strakkere benen en een blokjesbuik.

Eigenlijk zijn die platformen giftige spiegels. Telkens wanneer we zo’n platform aanklikken, worden er onrealistische idealen teruggekaatst naar ons lichaamsbeeld. Die idealen vertellen ons maar één ding: dat we zelf niet goed genoeg zijn. En als we even later voor een échte spiegel staan, zuchten we diep om al onze imperfecties. En slaan we onszelf voor het hoofd omdat we het maar niet voor elkaar krijgen om dat ideaalbeeld te bereiken. Het is onze eigen schuld. Dat denken we, tenminste.

#lovemylife

Maar terwijl we zo vertwijfeld staan te kniezen, staan we er niet bij stil dat die sociale media overspoeld worden door de ‘positivity bias’. Wat dat betekent? Dat mensen veel meer positieve dan negatieve dingen posten in een poging om zichzelf op de kaart te zetten. Ook hun uiterlijk nemen ze flink onder handen.

Wallen worden gefotoshopt, filters worden uit de kast getrokken en vetrolletjes geretoucheerd. Gooi er een flitsend bijschriftje bij over hoe fantastisch je dag was, #lovemylife, en laat de rest van het gepeupel groen van jaloezie achter.

Behind the scenes

In vergelijking met die spannende levens steekt jouw leventje er maar schraal en bleekjes bij af. Maar dat is geen eerlijke vergelijking. Je vergelijkt jouw ‘behind the scenes’ met een film die al dertig keer op de montagetafel heeft gelegen. Elke foto zorgvuldig geselecteerd en bewerkt met geavanceerde fotoapps. Opgepoetst tot in de puntjes.

Onrealistisch? Zeker. Maar die stortvloed aan Halleluja-beelden zorgt er wél voor dat we gaan geloven dat we er op een bepaalde manier uit moeten zien. Of dat we bepaalde dingen moeten ondernemen en beleven om erbij te horen. Zeker als je wat onzeker of perfectionistisch bent, kun je ten prooi vallen aan de gedachte dat je aan allerlei onrealistisch hoge eisen moet voldoen.

Likes verzamelen

Vervolgens doen we er zelf net zo hard aan mee. We verzamelen likes, posten persoonlijke ontboezemingen om reacties uit te lokken en onze harten maken een sprongetje wanneer onze mobieltjes bliepen. Het is een voortdurende zoektocht naar erkenning die gevoed wordt door onze continue vergelijking met anderen.

En het is de klassieke strijd om de beste te willen zijn. Iedereen vindt het leuk om af en toe een complimentje te krijgen, maar door sociale media is erkenning bijna een halszaak geworden. Een verslaving, waar we steeds een nieuwe shot van nodig hebben. Hoe meer likes, hoe beter we onszelf voelen. We laten anderen onze waarde bepalen in plaats van dat we die van binnenuit voelen.

Iedereen vindt het leuk om af en toe een complimentje te krijgen, maar door sociale media is erkenning bijna een halszaak geworden. Een verslaving, waar we steeds een nieuwe shot van nodig hebben.

Onder het mes voor een selfie

En het kan nog ernstiger. Sinds de opkomst van sociale media, smartphones en selfie-filters zien plastisch chirurgen een opvallende toename van mensen die willen lijken op hun gefotoshopte selfies.

Heel verrassend is dat niet. Er groeit een generatie op die gewend is aan het wegpoetsen van zogenaamde imperfecties met filters. Digitaal maken ze hun lippen voller, verven ze over hun puistjes heen en boetseren ze jukbeenderen in mollige wangen. Vervolgens flippen ze omdat het gezicht in de spiegel niet meer lijkt op het gezicht op de selfie.

Hoe ontwikkel je een gezonde relatie met sociale media?

Hoe fnuikend sociale media ook kunnen zijn, de meesten van ons kunnen inmiddels niet meer zonder. Maar dat betekent niet dat er geen manieren zijn om een gezondere relatie met de online netwerken te ontwikkelen. Zoals deze:

• Realiseer je dat alles wat je op sociale media ziet hevig bewerkt en onecht kan zijn. Foto’s worden gefotoshopt, momenten in scène gezet en al die überpositieve hashtags mag je ook met een korreltje zout nemen. Wees je daar bewust van, zeker op die onzekere momenten waarop je jezelf met anderen gaat vergelijken.
• Vraag je ook af waarom je jezelf zo vergelijkt met anderen. Waar komen die negatieve gedachten vandaan en hoe valide zijn ze eigenlijk? Want je wordt er echt niet gelukkiger van als je jezelf modelleert naar een ideaalbeeld van anderen. Probeer tevreden te zijn met wat je hebt en wie je bent.
• Spendeer minder tijd aan sociale media. Over het algemeen worden we er niet gelukkiger of slimmer van, dus duik in plaats daarvan de echte wereld in. Ga dansen, lees een boek, wandel door de bossen en ga een wijntje drinken met je vriendinnen. In een café, restaurant of club, niet via Zoom of append op de bank. Wanneer je minder tijd doorbrengt in de digitale wereld, hebben al die gemanipuleerde beelden en succesverhalen minder impact.
• Omring jezelf met mensen waar je blij van wordt, zowel offline als online. Volg je iemand op Instagram en merk je dat je onzeker wordt van de jubelbeelden? Ontvolg ze dan. En richt je meer op betekenisvolle relaties met mensen in de echte wereld. Dat is best lastig als je vastgeklonken zit aan je mobieltje, maar je zult merken hoeveel energie je krijgt van real life vrienden die je aan kunt raken en die daadwerkelijk terugpraten.
• Zorg goed voor jezelf. Eet gezond, ga op tijd slapen en kom een beetje in beweging. Dan voel je je al snel beter over jezelf en heb je die filters, botoxspuitjes of afvalprogramma’s niet meer nodig.
• Probeer wat milder over jezelf te denken. De manier waarop je over jezelf denkt heeft veel invloed op de manier waarop je in het leven staat. Zou je ooit zo kritisch op een vriendin of een vreemde zijn als je soms op jezelf bent? Waarschijnlijk niet. Niemand is perfect, ook jij niet. En dat is helemaal oké.

Tot slot. Focussen op andermans leven doet niets met jouw leven. Je hebt er maar eentje, dus verleg de aandacht naar jezelf. Wie wil jij zijn? Wat wil jij bereiken? En hoe wil jij in het leven staan? Daar draait het om.