Seksueel trauma: wat is het en hoe overwin je het?

Maar liefst een op de drie vrouwen krijgt ooit te maken met seksueel geweld. Duizelingwekkende cijfers, zeker wanneer je bedenkt hoeveel vrouwen er met een seksueel trauma rond moeten lopen. Hoe manifesteert seksueel trauma zich? En wat kun je doen om je trauma te overwinnen?

 

Wat is seksueel geweld?

Voordat we het onderwerp seksueel trauma aansnijden, moeten we het hebben over de veroorzaker ervan: seksueel geweld of misbruik. Een seksuele aanval kun je eufemistisch omschrijven als ongewilde seksuele aandacht die emotionele angst en lichamelijke pijn veroorzaakt. Maar we hebben het dan natuurlijk gewoon over aanrandingen, verkrachtingen en incest.

 

Dat woordje ‘gewoon’ lijkt ongepast, maar het is wel wat er aan de hand is. Want helaas leven we in een wereld waarin seksueel geweld heel normaal is. Zeker voor meisjes en vrouwen. Bij zo’n negentig procent van alle verkrachtingen is de vrouw het slachtoffer, niet de man. Zo’n aanval kan een op zichzelf staand incident zijn, zoals een aanranding op straat of een dronken overmeestering op de wc van een nachtclub. Maar ook incest en langdurige intimidatie vallen onder seksueel geweld.

 

Volgens Dr. Anadel Barbour gaat seksueel geweld vrijwel nooit over seks. In plaats daarvan zijn aanrandingen en verkrachtingen pogingen om macht over anderen te verkrijgen. Seks is in die zin het middel, niet het doel an sich. Het is niet voor niets dat verkrachters doorgaans ‘zwak of kwetsbaar ogende’ vrouwen uitkiezen wanneer ze op jacht gaan. Als verkrachter wil je zeker weten dat je de touwtjes in handen hebt. En hoe doe je dat beter dan iemand te raken in de intiemste delen?

 

Vormen van seksueel geweld

Er zijn verschillende vormen van seksueel geweld. Zo mogen we zowel aanranding, verkrachting, incest als ongewenste seks binnen een relatie onder deze noemer scharen.

 

De wetten en definities rondom seksueel misbruik veranderen overigens continu. Zo waren verkrachtingen binnen het huwelijk tot de jaren ’70 non-existent: als man was het niet mogelijk om je vrouw te verkrachten, hoe hard of hoe vaak ze ook ‘nee’ zei. En in Nederland werd een ongewenste tongzoen tot 2013 nog als verkrachting gezien. Inmiddels is dat aangepast omdat het verschil tussen een geforceerde tong in de mond en een geforceerde penis in de vagina als te groot werd beschouwd.

 

• Verkrachting: seksueel contact met iemand die dat niet wil, die niet volwassen is of die niet in staat is voor zichzelf op te komen. Dat seksuele contact bestaat uit het ongewenst binnendringen van de vagina, anus of mond, bijvoorbeeld met de penis, vingers of een voorwerp. Voor verkrachting hoef je niet per se onbekenden van elkaar te zijn. Ook als je in een relatie zit, kun je verkracht worden door je partner.

 

• Aanranding: als iemand gedwongen wordt tot seksuele handelingen, zoals het aanraken van borsten, billen, penis of vagina. Ook zoenen onder dwang is aanranding, net als zogenaamd speels grijpen en knijpen door bijvoorbeeld een handtastelijke collega of een sjansbal in het café.

 

• Kindermisbruik: elke vorm van seksueel contact met een kind. Veel kinderen die worden misbruikt zijn te jong om te begrijpen wat er gebeurt. Soms worden ze ook dusdanig gemanipuleerd dat ze denken dat het normaal is dat ze worden betast of seksuele handelingen moeten verrichten. Dat het kind vrijwillig meewerkt wordt door misbruikers vaak aangehaald als argument dat ze het kind geen kwaad hebben gedaan. Terwijl kindermisbruik op latere leeftijd vrijwel altijd psychische problemen oplevert.

 

• Incest: seksueel contact tussen familieleden. Meestal gaat het om een volwassen misbruiker en een kind dat misbruikt wordt. Zoals een vader die zijn dochter betast of een oom die zijn neefje aanrandt. In Amerika is meer dan een derde van de slachtoffers van seksueel geweld onder de achttien jaar misbruikt door een familielid. Helaas komt incest vaker niet dan wel aan de oppervlakte, dus de cijfers zijn waarschijnlijk hoger.

 

• Seksueel geweld zonder seksueel contact: soms wordt een slachtoffer van seksueel geweld niet seksueel aangeraakt. Zo maken ouders die seks hebben terwijl hun kinderen erbij zijn, zich schuldig aan seksueel geweld. Net als mensen die naaktfoto’s van hun exen plaatsen op wraakpornosites.

 

Hoeveel mensen maken seksueel geweld mee?

Het is lastig om er een heel precies cijfer op te plakken. Omdat aan seksueel geweld vaak emoties als schaamte en angst kleven, blijft veel onder de radar steken. Niet iedereen durft aangifte te doen, ook omdat sommige meisjes en vrouwen diep van binnen tóch denken dat ze een aanranding of verkrachting aan zichzelf te danken hebben. Bijvoorbeeld wanneer het gebeurt door iemand die ze kennen en vertrouwen, zoals hun partner.

 

Toch zijn er genoeg duidelijke aanwijzingen dat seksueel geweld schokkend normaal is in onze wereld. Volgens de World Health Organisation (WHO) krijgt zelfs een op de drie vrouwen met lichamelijk of seksueel geweld te maken: of dat nu met een partner of met een complete vreemde is. Het meeste geweld blijft echter plaatsvinden tussen bekenden. Ongeveer een kwart van de vrouwen tussen de 15 en 49 jaar in een relatie, wordt op enig moment onderworpen aan een vorm van geweld door hun partner.

 

Wat merk je van seksueel trauma?

Zulk geweld leidt volgens Barbour altijd tot een trauma, maar zo’n trauma manifesteert zich op verschillende manieren. Elke vrouw reageert anders op een schending van lichamelijke autonomie. De een trekt zich terug in haar schulp en wordt sociaal angstig, terwijl de ander van de weersomstuit juist met Jan en Alleman het bed induikt. En dan zijn er natuurlijk nog talloze grijsschakeringen daar tussenin.

 

Nachtmerries en flashbacks

De manier waarop je reageert op misbruik en geweld is dus complex en zeer individueel. Maar of je nu ernstige schade oploopt of jezelf er redelijk doorheen weet te slaan, de impact van seksueel geweld gaat altijd verder dan lichamelijke schade.

 

Voor veel vrouwen kan het trauma verpletterend zijn, waardoor ze zich angstig, beschaamd en eenzaam gaan voelen. Ze hebben moeite om anderen te vertrouwen en vertrouwen zelfs zichzelf niet meer. Ze gaan twijfelen aan hun eigen inschattingsvermogen en geven zichzelf de schuld van wat er gebeurd is. Voor deze vrouwen voelen relaties bedreigend aan en is intimiteit in ernstige gevallen onmogelijk geworden. Geplaagd door nachtmerries, flashbacks en pijnlijke herinneringen kan de wereld voor slachtoffers van seksueel geweld heel onveilig aanvoelen.

 

Gevolgen van kindermisbruik

Vrouwen die als kind misbruikt zijn, ontwikkelen relatief vaak PTSD en in ernstige gevallen krijgen ze symptomen van persoonlijkheidsstoornissen, zoals borderline. Vaak hebben ze moeite met hechten, worstelen ze met intimiteit en het onderhouden van relaties of zijn ze juist veel te afhankelijk van anderen. Sommige vrouwen worden bang voor seks, krijgen vaginisme en isoleren zichzelf. Andere vrouwen gaan juist los in een promiscue levensstijl om hun aangetast gevoel van eigenwaarde op te krikken. Angsten, depressies, schaamte, zelfhaat, eetstoornissen en verslavingen aan drugs, alcohol of eten: het kunnen allemaal manifestaties zijn van misbruik op jonge leeftijd.

 

Gevolgen bij volwassenen

Volwassen slachtoffers van seksueel geweld ontwikkelen vaak psychische problemen op de korte en de lange termijn. Op de korte termijn ervaren ze shock, angst, nervositeit, verwarring en emotionele afstand. Op de lange termijn kunnen ze worstelen met eetstoornissen, alcohol- en drugsmisbruik, seksuele dysfunctie, lichamelijke klachten terwijl er geen aanwijzingen voor zijn en zelfs PTSD en zelfmoord. Het risico op mentale problemen hangt af van de ernst van de aanval, andere negatieve ervaringen en de mate waarin het slachtoffer al ‘sterk in de schoenen’ stond. Iemand met woedeaanvallen, een gebrek aan zelfcontrole of een toch al labiel gevoelsleven heeft doorgaans meer moeite met het doorleven van seksueel trauma.

 

Vechten of bevriezen

Het ligt dus aan de persoon zelf hoe seksueel trauma zich ontwikkelt. Maar ook aan het soort misbruik en aan de ondersteuning en de hulpbronnen die het slachtoffer na afloop aan kan boren. Ook de reactie tijdens het geweld heeft invloed op het herstel. Een vrouw die tegenspartelt en voor zichzelf opkomt heeft soms minder last van schaamte dan een vrouw die uit angst bevriest en het geweld over zich heen laat komen. Beide reacties zijn volkomen normaal en het een is niet beter dan het ander. Maar in de beleving van het slachtoffer maakt het vaak wél verschil en dat kan het helingsproces beïnvloeden.

Hoe ga je om met seksueel trauma?

Allereerst is het belangrijk dat je je realiseert dat gevoelens van schaamte en zelfhaat normale reacties op seksueel trauma zijn. Trauma geeft je nu eenmaal het gevoel dat je kwetsbaar en machteloos bent. Herinner jezelf aan je kracht en druk jezelf op het hart dat je dit kunt overwinnen.

 

Hoe moeilijk het ook lijkt, met deze technieken kun je leren accepteren wat er is gebeurd en proberen verder te gaan met je leven:

 

Wees open over wat er gebeurd is

Het is lastig om te vertellen dat je aangerand of verkracht bent. Het kan je het gevoel geven dat je zwak of vies bent. Je kunt ook bang zijn voor de reacties van anderen. Maar als je je mond houdt, woekeren negatieve gevoelens alleen maar verder. Hoe eng het ook is om jezelf open te stellen, het maakt je uiteindelijk een vrijer mens dat in staat is haar trauma te verwerken. De waarheid negeren of wegstoppen brengt je nergens.

 

Zoek dus iemand die je vertrouwt. Iemand die kalm, empathisch en ondersteunend is. Als je het niet aan iemand in je omgeving wil vertellen, kun je hulp zoeken bij een therapeut of een steungroep voor slachtoffers van seksueel geweld. Zo voel je je minder alleen en krijg je de kans om samen met anderen te werken aan je herstel.

 

Leer omgaan met schaamte en schuldgevoelens

Natuurlijk begrijp je rationeel vaak wel dat het geweld niet jouw schuld was. Emotioneel is het een ander verhaal. Dan lijkt het soms makkelijker om weg te duiken, maar probeer het toch onder ogen te zien. Alleen wanneer je je trauma recht in de ogen aan durft te kijken, krijg je de kans om te accepteren dat het jouw verantwoordelijkheid niet was.

 

Onthoud dat je seksueel geweld nooit uit kan lokken en dat er niets is waarvoor jij je hoeft te schamen. De enige schuldige in dit verhaal is jouw aanvaller. Die zou zich moeten schamen, niet jij. Ook niet als je dronken was, ook niet als je eerst met hem geflirt hebt en ook niet als je in een kort rokje met hem naar huis bent gegaan.

 

Blijf verbonden met je lichaam en je gevoelens

Vrouwen met seksueel trauma proberen hun gevoelens vaak af te vlakken. Vaak voelen ze zich alsof ze hun leventje vanaf een afstand bekijken, alsof ze er niet helemaal aan meedoen. Sommige vrouwen verliezen zichzelf in alcohol of drugs om nare herinneringen de kop in te drukken. Of ze ontsnappen aan het echte leven door fantasieën, gamen en eindeloos tv-kijken. Ze voelen zich afgesneden van de wereld en van de mensen en de activiteiten die ze ooit leuk vonden.

 

Dat laat zien dat je emoties niet selectief uit kunt schakelen. Als je alle onprettige gevoelens afkapt, kap je ook je levensvreugde af. Natuurlijk is het eng om intense gevoelens toe te laten, maar het is veel enger wat er gebeurt als je dat niet doet. Het echte gevaar ligt hem in het vermijden van gevoelens en herinneringen. Pas als je weer in touch bent met je lichaam en je gevoelens, kun je gaan bouwen aan een zelfverzekerde en krachtige jij.

 

Tip: probeer dans, drummen, meditatie, yoga, Tai Chi of massage. Dat laatste kan moeilijk zijn na seksueel geweld, maar door veilige en gecontroleerde aanrakingen kun je leren jezelf weer open te stellen voor menselijk contact.

 

Blijf in contact met anderen

Het is normaal dat je je geïsoleerd voelt na seksueel geweld. Misschien trek je je terug of vermijd je je vrienden en familie. Maar het is belangrijk om verbonden te blijven met de mensen die om je geven. Emotionele steun is essentieel voor je herstel.

 

Dat betekent niet dat je altijd over je seksueel trauma moet praten. Een goeie lachbui of een avondje bingen met je vriendinnen kan net zo heilzaam zijn als een diepgravende therapiesessie. Doe dus mee aan sociale activiteiten, zelfs als je er helemaal geen zin in hebt. En stort jezelf op dingen die niets met je trauma te maken hebben. Duik bijvoorbeeld in een workshop of pak een oude hobby op.

 

Zorg goed voor jezelf

Genezen van seksueel trauma is een lang proces. Soms herstel je er zelfs nooit volledig van. De herinneringen zijn bij veel vrouwen altijd op de achtergrond aanwezig en dat kan het moeilijk maken.

Luister dus goed naar je lichaam en neem de tijd voor je herstel. Ben je moe? Doe het dan even rustig aan. Als je je niet kunt ontspannen, heb je misschien baat bij relaxtechnieken, zoals meditatie en yoga.

 

Wees ook verstandig met je mediagebruik. Vermijd programma’s die je trauma oprakelen en pijnlijke herinneringen triggeren. Ook sociale media kunnen negatief werken, zeker wanneer je de eindeloze reactiestromen onder nieuwsberichten leest. Wat altijd goed is? Eet gezond, kom in beweging, let op je slaappatroon en kom voldoende tot rust in de natuur en in het groen om je heen. Vermijd de neiging om naar de fles, de joint of de chipszak te grijpen als je je rot voelt. Dat lost niets op en maakt je klachten alleen maar erger.

 

Seksueel trauma overwinnen

Merk je dat je seksueel trauma je leven begint over te nemen? Dat is niets om je voor te schamen. Traumatische ervaringen zoals verkrachtingen kunnen ervoor zorgen dat je zenuwgestel vast komt te zitten in een staat van extreme alertheid. Je wordt dan gevoelig voor de miniemste prikkel en raakt direct in paniek als er iets gebeurt wat je aan het geweld doet herinneren.

 

Natuurlijk is het niet altijd mogelijk om flashbacks te voorkomen. Maar als je voelt dat je het contact met de realiteit verliest, is het goed om hulp te zoeken. Probeer jezelf te kalmeren met ademhalingsoefeningen en vraag hulp bij een gespecialiseerde therapeut of steungroep.

 

Het genezen van seksuele wonden is een diep en pijnlijk proces, maar de moeite waard als je weer sterk en vol in het leven wil staan. Denk eraan hoe veerkrachtig je bent. En onthoud dat het nooit te laat is om een seksueel trauma te overwinnen.