Afvallen? Kieper dat dieet maar snel overboord.

Van paleo en lintworm tot koolhydraatarm: we diëten er met zijn allen lustig op los. Het schoonheidsideaal van slank en fit is dan ook niet uit de lucht komen vallen, daar zijn we al sinds mensenheugenis door geobsedeerd. Maar wordt het niet eens tijd om die ronkende reclames vol afgetrainde lijven bij het grof vuil te zetten?

Afgelopen zomer hing mijn dochter van acht een beetje nurks rond bij de rivier die voor onze camping stroomde. Na wat gepiep en gemurmel kwam het hoge woord eruit. Haar benen waren te dik en er waren meisjes op de camping met véél dunnere benen dan zij.

Meteen werd ik teruggeworpen naar een zweterige gymzaal in 1988, waar ik en mijn beste vriendinnetje elkaars benen op de grond kritisch zaten te bestuderen. Ook ik was toen acht en dacht dat ik moddervet was. Dat ik daar op die leeftijd al mee bezig was, vond ik later heel logisch. We werden tenslotte overspoeld door plaatjes van ‘perfecte’ lijven en vollere tegenhangers waren in de eighties in nog geen velden of wegen te bekennen. Body positivity? Welnee, het was een tijd waarin elk snoepje vergezeld ging van de waarschuwing dat ‘ieder pondje door het mondje gaat’ en waarin dikkere mensen vrolijk geridiculiseerd werden in de media.

Niet zo gek dus, dat mijn relatie met eten niet altijd even evenwichtig is geweest. Zoals dat voor veel vrouwen geldt. Ik had alleen niet verwacht dat een kind van acht zich in déze tijd nog druk zou maken over de omvang van haar benen of het minuscule stukje buikvel dat ze tussen duim en wijsvinger kan houden.

Eeuwenlange dieetcultuur

En toch had ik niet verbaasd hoeven zijn. Zo’n eeuwenlange schoonheidscultus is niet met een paar jaar body positivity weggevaagd. Die zit diep in ons verankerd. Al bij de oude Grieken golden er strikte lichaamsidealen en werd er neergekeken op dikke mensen, want die waren psychisch zwak.

En alhoewel de mode veranderde en uitschieters naar de andere kant zeker voorkwamen, denk aan de mollige Rubens-vrouw, bleven de vooroordelen die aan zwaarlijvigheid kleven hardnekkig hangen. Had je overgewicht? Dan was je lui, zwak, dom en onbetrouwbaar.

Lintwormen en azijn

Zulke vooroordelen werden het startschot van de dieetcultuur. Die begon in de Renaissance, met het allereerste dieetboek van de Italiaan Luigi Cornaro die zichzelf op een dieet van maximaal vierhonderd gram voedsel en een halve liter wijn per dag zette en andere mensen aanmoedigde om zijn voorbeeld te volgen. En in 1863 schreef een Britse lijkbezorger een pamflet dat de basis zou vormen voor veel latere dieetmethoden: geen bier, boter, suiker en zetmeel.

In de decennia erna namen de diëten steeds groteskere vormen aan. En de manier waarop ze aan de man, of eerder vrouw, werden gebracht ook. Er is weinig denigrerender dan vintage advertenties waarin vrouwen worden opgeroepen om op azijn of lintwormen te leven om zo hun ‘slanke figuurtje’ te bewaren en de mannen te behagen. Of denk aan sigarettenmerk Lucky Strike, dat aan het begin van de twintigste eeuw een bizarre reclame de wereld in slingerde. Het sigarettenmerk wilde dat ook vrouwen aan het roken zouden slaan en raadde de dames aan om bij elk hongerpijntje een sigaret te roken: ‘to keep a slender figure’.

Booming business

Vanaf de jaren zeventig schoten de afslankclubs als paddenstoelen uit de grond en veroverde het ene na het andere dieet de markt. Van Atkins, waarbij je zoveel vet mag eten als je wilt als je maar van de duivelse koolhydraten afblijft, tot Montignac, sapvasten en paleo. De dieetindustrie groeide uit tot een booming business waar op dit moment miljarden euro’s in omgaan.

En de dieetgoeroes weten precies hoe ze die miljarden kunnen blijven verzilveren. Mensen zijn doodsbang om dik te worden en we streven allemaal naar dat slanke, afgetrainde en zogenaamd perfecte lichaam dat we op de billboards en reclamezuilen voorbij zien komen. Maar tegelijkertijd leven we in een wereld waarin de verleidingen op elke straathoek te vinden zijn. Waar we vooral zittend leven en waar de balans tussen eten en beweging een beetje zoek is.

Die diëten beloven ons allemaal een ding. Dat we slank worden én blijven. En dat we een slank lichaam zélf in de hand hebben. Als we hun producten maar kopen.

Werken diëten? Tuurlijk niet!

Helaas: je zou het niet denken met al die ronkende reclames voor afvalregimes, maar die diëten werken eigenlijk helemaal niet. Verreweg de meeste mensen die gewicht verliezen door een dieet, eten dat gewicht er binnen twee tot vijf jaar namelijk gewoon weer aan.

Daarbij maakt het weinig uit welk dieet ze gebruiken, of ze nu calorieën gaan tellen, bepaalde voedingssoorten schrappen of koolhydraten of vet limiteren. De meeste mensen vallen eerst af waarna de kilo’s er langzaam weer aankruipen: tot het punt waarop ze hetzelfde, en vaak zelfs meer, wegen dan vóór hun lijnpogingen.

Overlevingstand

Hoe dat komt? Onderzoekers wijzen op verschillende redenen, van genetische aanleg tot de manier waarop ons lichaam reageert wanneer we plotseling onze maaltijden halveren of wegstrepen. Onze lichamen zijn en blijven nu eenmaal gebouwd op overleving. Als je bijvoorbeeld brood, pasta en aardappelen schrapt, krijgt je lijf de boodschap dat het aan het verhongeren is en schakelt over naar de overlevingstand. Het wil als een razende vet en calorieën op gaan slaan omdat het denkt dat de grote hongersnood is aangebroken.

Resultaat? Een bijna onbedwingbaar verlangen naar calorierijk voedsel, een compleet verstoord metabolisme en een lijf dat tijdens het eten geen signalen meer krijgt dat het vol zit. Tuurlijk, zo’n crashdieet houd je best een paar weken vol, maar op den duur voelt je lichaam zich beroofd van voedingsstoffen. En dus krijg je cravings, val je voor ongezonde verleidingen en eindig je met zakken chips, repen chocolade en ladingen friet in een enorm bingefest op de bank.

McDonalds op elke straathoek

Nadat je je laatste chipje verorberd hebt, voel je je natuurlijk ontzettend schuldig en wil je niets liever dan je opgeblazen hoofd door de spiegel slaan wanneer je dat getal op de weegschaal weer ziet stijgen. Hoe kan het ook anders, in een cultuur die je vertelt dat je zwak bent wanneer je alle verleidingen om je heen niet kunt weerstaan. Een cultuur die alle schuld bij het individu legt, zonder naar de megazakken chips, de rijen snoep en chocola en de McDonalds op elke straathoek te kijken. Als jij tenslotte de wilskracht had gehad om weinig te eten, dan zou je wel slank zijn.

En dus zet je je maar weer zuchtend aan een nieuw dieet. Want morgen gaat het je lukken. Echt waar. Ondertussen is er natuurlijk maar één partij die goud garen spint bij die eindeloze cyclus van afvallen, aankomen en weer afvallen. Een partij die miljarden verdient door het idee in stand te houden dat iedereen dun kan worden als-ie maar een beetje zijn best doet. Maar wat als die belofte écht hout zou snijden? Dan zou de hele dieetindustrie binnen no-time op zijn gat liggen en leefden we in een wereld vol slanke mensen.

Dat is niet zo en dat hele patroon van afvallen en aankomen is niet alleen frustrerend, maar ook nog eens superongezond. Het is zelfs slechter voor je gezondheid dan continu een beetje te zwaar zijn. Uit een studie in Melbourne bleek dat vijftig mensen met obesitas of overgewicht nog een jaar lang worstelden met verstoorde hormoonspiegels nadat ze op een crashdieet waren gezet. Door die hormonale veranderingen steeg hun hongergevoel, wat er uiteindelijk toe leidde dat ze het dieet niet volhielden en in gewicht toenamen, totdat ze zelfs zwaarder waren dan voorheen. Het beruchte jojo-effect, dus.

Thunder thigs of thigh gap…who cares?!

Overigens is diëten niet alleen slecht voor je lijf, maar ook voor je psyche en je zelfbeeld. Steeds meer vrouwen komen er dan ook tegen in opstand. Ze zijn het zat om zich te moeten schamen voor hun lichaam en schreeuwen van de weersomstuit van de daken hoe trots ze zijn op hun lijf. Mollig, dik of obees? Maakt niet uit, ze eisen het recht op om geaccepteerd te worden precies zoals ze zijn.

Ze willen de wereld laten zien dat dikke vrouwen ook mooi kunnen zijn. Dat ze van zichzelf mogen houden en dat ze er mogen zijn. Zodat jonge meisjes en vrouwen eens een ander rolmodel te zien krijgen dan de standaard dunne, witte fotomodellen op de covers en de catwalks. Ze willen gezien worden en terecht. Want een beeldcultuur die een deel van de mensen uitsluit en onzichtbaar maakt, is schadelijk voor de mensen die zichzelf nooit gerepresenteerd zien.

Daarom dagen ze de standaard schoonheidsidealen uit, bouwen ze aan positieve zelfbeelden en streven ze ernaar dat iedereen vol zelfvertrouwen door het leven kan stappen. Thunder thighs of thigh gap…who cares?! Het gaat erom dat die beentjes je van A naar B brengen. De vorm ervan zou geen onderwerp van discussie moeten zijn. En het zou je gevoel van eigenwaarde al helemaal niet mogen aantasten. Elk lichaam mag er zijn, dat is de boodschap van de body positivity-beweging.

Harde grappen hoef je niet te slikken

Maar de gezondheid dan, zullen sommige critici zeggen. We kunnen toch niet ontkennen dat obesitas schadelijke gevolgen voor de gezondheid kan hebben? Dat is ook zo, wereldwijd lijden er meer mensen aan overgewicht dan aan honger. Maar dat betekent nog niet dat mensen met overgewicht niet gezien mogen worden. Of dat ze buitensluiting, harde grappen of betweterige opmerkingen van de dieetpolitie aan zichzelf te danken hebben en dus maar moeten slikken.

Waar het om gaat, is dat iedereen van zichzelf mag houden in een overspannen samenleving waarin we geobsedeerd zijn door perfecte, fitte lijven en tegelijkertijd continu verleid worden door junkfood, smartphones en Netflix. Overgewicht is namelijk niet het enige gevaar voor je gezondheid, stress en een laag zelfbeeld zijn dat ook. En als er iets is wat stress oplevert, dan zijn het kwetsende vooroordelen en stigma’s. En wat doen gestreste mensen? Juist, die grijpen naar snacks om negatieve emoties in te smoren. Ironisch, dat je door fatshaming meer gaat snaaien, maar zo werkt het dus wel.

Soms is het dus echt beter om je lichaam te accepteren zoals het is. Om jezelf niet te schamen en jezelf niet meer wanhopig in een one size fits all-topje te willen wurmen. Het is niet makkelijk om gewicht te verliezen en al helemaal niet als je van dieet naar dieet hopt. Dus zorg er eerst maar eens voor dat je lekker in je velletje zit. Hoe dat velletje er ook bijhangt.