Seksisme op sociale media: hoe ga je er mee om?

Verreweg de meeste haatreacties en seksistische opmerkingen op sociale media zijn gericht op vrouwen. Als ze zich vervolgens verweren, doen de misogyne toetsenbordridders er vaak nog een schepje bovenop. Hoe groot is het online seksismeprobleem en wat kun je er zelf tegen doen?

Sociale media: zegen of vloek?

Sociale media zijn moeilijk te vangen in de kleur grijs. Vaak zijn ze ofwel een zegen ofwel een vloek. Want hoewel de vrouwenhaat er welig tiert, dragen ze ook bij aan het versterken van de positie van de vrouw. Denk maar aan #MeToo. Onder deze hashtag deelden miljoenen mensen hun verhalen op Twitter, Facebook en Instagram. Die verhalen werden gedeeld en verspreid en kijk: het online sneeuwbaleffect, waarmee veranderingen actief worden afgedwongen, was daar.

Virale hashtags

Diezelfde sneeuwbal rolt ook wel eens de verkeerde kant op. Of eigenlijk zeer regelmatig. Voor elke #MeToo staan er legio #HateFemalesWho en #ThatsWhatSlutsDo in de coulissen te trappelen. Deze hashtags gaan vaak viraal en brengen de stinkende krochten van misogynie pijnlijk aan de oppervlakte. Van pesten tot wraakporno en van scheldkanonnades tot bedreigingen: maar liefst 58 procent van alle meisjes en vrouwen tussen de 15 en 25 jaar krijgt met online seksisme en vrouwenhaat te maken.

”Ruim 58 procent van meisjes en vrouwen tussen de 15 en 25 jaar krijgt met online seksisme en vrouwenhaat te maken.”

Dat blijkt uit een onderzoek van Plan Nederland, dat vorig jaar onder 14.071 meisjes en jonge vrouwen uit 32 landen werd gehouden. Uit het onderzoek bleek dat de meeste meisjes tussen de 14 en 16 jaar oud waren toen ze online geïntimideerd werden. Verder nam de intimidatie toe wanneer de meisjes en vrouwen zich sterker uit gingen spreken over politiek, vrouwenrechten of feminisme. Op Facebook ging het er met 39 procent het hardst aan toe, Instagram volgde met 23 procent.

Anonimiteit = agressie

Maar wat beweegt deze toetsenbordhelden om vrouwen en meisjes online in het nauw te drijven? Onderzoekers wijzen erop dat mannen zo agressief en seksistisch reageren juist omdát ze online onzichtbaar zijn. Anonimiteit achter de laptop brengt blijkbaar het slechtste in de mens naar boven. Maar dat is een schrale troost voor elke vrouw die ooit met perverse en haatdragende reacties te maken heeft gehad.

Hoezeer je het ook kunt rationaliseren: wanneer je op sociale media van alle kanten wordt aangevallen, voelt dat even bedreigend als wanneer je op straat een scheldwoord of smerige opmerking naar je hoofd krijgt geslingerd. Misschien nog wel meer, omdat je je nauwelijks kunt verweren en je ‘de vijand’ niet recht in de ogen kunt kijken. En omdat de gewraakte retweetknop ervoor zorgt dat een enkele belediging binnen no-time honderden keren door het wereldwijde web wordt geschoten.

Lees ook: wat is slutshaming en hoe ga je er mee om?

Media, online games en politiek

Beledigingen, bedreigingen en beloftes dat je binnenkort bruut verkracht wordt. Veel vrouwelijke politici, opiniemakers, journalisten, acteurs en mediapersoonlijkheden kijken niet meer van online seksisme op. Zo verklaarde actrice Lena Dunham in een podcast dat ze nog steeds Twitter gebruikt, maar vrijwel nooit meer op haar feed kijkt door alle doodsbedreigingen en beledigingen over haar lichaam die erop verschijnen. Ook actrice Leslie Jones viel ten prooi uit een enorm uitgesponnen haatcampagne op sociale media. De reden? Banaler kan haast niet, de actrice was namelijk verschenen in een remake van The Ghostbusters die louter uit vrouwen bestond.

Het is een fenomeen dat we vaker zien, bijvoorbeeld wanneer een klassieke film met witte acteurs opnieuw wordt geschoten met een diverse cast. Blijkbaar blijft het voor sommigen lastig te verkroppen dat het epicentrum van de macht niet meer puur wit en mannelijk is.

Genderbevestigend

Seksisme dringt zelfs tot in de wereld van online games door. In een artikel van Vice spreken vrouwelijke gamers en gamedesigners over het seksisme dat ze online ervaren. Niet alleen de games zelf zijn hopeloos genderbevestigend, maar ook de mannelijke, mansplaining tegenstanders. Zo wordt Lilli voor slet uitgemaakt, ontvangt Julia seksueel getinte berichtjes sinds de gamers weten dat ze een vrouw is en verschuilt Sarah zich liever achter een mannelijk personage: ‘Zodra ze mijn stem kunnen horen begint het gezeik. Ze nemen me vaak minder serieus, en luisteren niet naar me als ik een idee opper om de eindbaas te verslaan. Dat gebeurt pas als een mannelijke gamer exact herhaald heeft wat ik zei’.

Politieke arena

In een vurige speech riep D66-leider Sigrid Kaag mannen op om zich uit te spreken tegen seksisme en stelde ze dat gelijkheid van alle Nederlanders nog steeds een streven was en geen realiteit. Ook wees ze techgiganten op hun verantwoordelijkheid om anonieme accounts aan banden te leggen.

Dat ze een sterk punt had, bleek wel uit het onderzoek dat de Groene Amsterdammer onlangs uitvoerde. Samen met datascientists van de Universiteit Utrecht analyseerde het opinieblad 339.932 tweets die tussen begin oktober 2020 en eind februari 2021 naar vrouwen op Nederlandse kieslijsten waren gestuurd. Ze gebruikten een computermodel om de vulgaire en seksistische berichten eruit te vissen.

Gifgroene tweets

De vangst was opmerkelijk: maar liefst tien procent van alle tweets was haatdragend of zelfs bedreigend. Als de vrouw in kwestie niet wit was, werden de tweets nóg een tikkeltje extremer. Kaag had het echter het hardst te verduren. Zij mocht 13.235 gifgroene tweets ontvangen, die varieerden van ‘staatshoer’ en ‘terroristenliefje’ tot ‘de uitstraling van een rotte pudding’. Om over #kutkaag maar te zwijgen.

Anonieme reaguurders

Let wel, online vrouwenhaat gaat niet alleen om publieke figuren. Zoals we eerder aangaven, krijgt 58 procent van de meisjes en vrouwen te maken met openlijke vrouwenhaat op sociale media. Elke vrouw die zich roert in online discussies loopt het risico om voor rot viswijf uitgemaakt te worden als haar mening, of het feit dat ze een mening heeft, niet bevalt.

Keer op keer blijkt dat sociale media vruchtbare grond zijn voor misogynie, kijk maar eens naar de verheffende commentaren die anonieme reaguurders op Dumpert, Reddit of GeenStijl onder filmpjes en berichten plempen. Dat ook mannen ellende over zich heen krijgen, is niet het punt. Die mannen worden namelijk zelden aangevallen op het feit dat ze man zijn. Bij vrouwen is hun geslacht blijkbaar een gegronde reden om extra flink tekeer te gaan.

Online seksisme? Dat heeft consequenties

Dat vrouwenhaat op sociale media meer serieuze aandacht nodig heeft, is evident. Het online klimaat voor vrouwen, maar ook voor moslims, zwarte mensen en de LHBTIQ+-gemeenschap, is de laatste jaren steeds guurder geworden. Het internet moest een democratische vrijplaats zijn, maar in plaats daarvan worden deze groepen, meer dan andere, het doelwit van online spot, intimidatie en bedreigingen.

Waarom? In De Nieuws BV beargumenteert Devika Partiman, oprichter van Stem voor een vrouw, dat mannen simpelweg niet gewend zijn aan vrouwen die hun mond opentrekken en leiderschapsposities bezetten. Omdat vrouwen over het algemeen minder serieus worden genomen, zijn ze volgens Partiman ook kwetsbaarder om aangevallen te worden.

Ondermijning emancipatie

Dat heeft consequenties voor de positie van deze groepen op internet, sociale media en het publieke leven. Volgens de Nederlandse Vereniging van Journalisten ervaren vrouwelijke journalisten en schrijvers het socialemedialandschap als zo onveilig, dat ze aan zelfcensuur doen. Ze schrijven niet meer over bepaalde onderwerpen, veranderen hun manier van schrijven en trekken zich terug uit sociale media.

Het kan niet anders of die haatberichten ontmoedigen vrouwen die de publieke, politieke of simpelweg online ruimte willen betreden. In die zin is elk seksistisch commentaar een directe ondermijning van het emancipatieproces. Dat geldt niet alleen voor vrouwen die de politieke of journalistieke arena willen betreden, dat geldt voor alle meisjes en vrouwen die hun stem willen laten horen. We kunnen de mond vol hebben van vrijheid van meningsuiting, maar dat stelt niets voor als we niet opkomen voor de vrijheid van vrouwen om hun mond open te trekken zonder dat ze op haatcampagnes worden getrakteerd.

Natuurlijk wordt het emancipatieproces van vrouwen niet direct bruut afgekapt door online seksisme. Er zitten meer vrouwen in de Tweede Kamer dan ooit en in alle publieke ruimten laten vrouwen steeds luider van zich horen. Maar een ontmoedigend effect heeft het zeker. Uit het eerder aangehaalde onderzoek van Plan Nederland blijkt namelijk dat 13 procent van de meisjes stopt met het delen van hun mening op sociale media na online intimidatie, dat 12 procent hun woorden anders formuleert of bepaalde onderwerpen uit de weg gaat en dat 8 procent helemaal stopt met sociale media uit angst voor scheldpartijen.

Omgaan met seksisme op sociale media

Maar wat als jij je mening geeft onder een online nieuwsartikel? En je vervolgens geconfronteerd wordt met vernederende en seksistische reacties? Kweek je dan gewoon een dikkere huid en laat je het van je afglijden? Of bal je je vuisten en bijt je stevig van je af? Hierbij enkele tips voor een gezonde afweerreactie op online trollen en haatzaaiers:

• Verdiep je in de ander

Toegegeven, het is lastig zen en Boeddha-achtig te wezen als je net verbaal alle hoeken van de kamer hebt gezien. Maar soms helpt het om je te verdiepen in degene die jou zo nodig naar beneden wil trappen. Is hij gefrustreerd? Voelt hij zich achtergesteld? Wordt hij onzeker door alle veranderingen om hem heen? Neem the high road en probeer de dialoog op een constructieve manier aan te gaan. Begin je reactie bijvoorbeeld met een vraag. Zo ziet de schrijver dat er aan de andere kant van het scherm een mens zit, net als hij.

• Negeren, blokkeren, rapporteren

Gaan de reacties echt te ver? En ben je zo kwaad dat je jezelf niet meer onder controle hebt? Wees dan als Teflon. Het heeft geen zin jezelf een hartaanval te tieren omdat een ander onder je huid gaat zitten wroeten. Aafke Romeijn wordt bijvoorbeeld al jaren lastiggevallen door een anoniem trollenleger en kan steevast rekenen op uitzinnige verwensingen als ze iets kritisch tweet over vrouwonvriendelijke creaturen. In haar blog ‘Haters’ schrijft ze over de manier waarop ze met deze aanvallen dealt: negeren, verwijderen en blokkeren. Gaat één van de frontsoldaatjes over op serieuze intimidate en bedreigingen? Rapporteer het dan bij Facebook, Instagram of Twitter.

• Weet waar je voor staat

Wanneer je weet waarom je iets zegt of plaatst, en wanneer je er honderd procent achterstaat, hoef je niet aan jezelf te twijfelen. Negatieve commentaren raken je dan ook minder. Denk dus goed na over waar jij voor staat en laat je niet wegjagen wanneer anderen het niet met je eens zijn. En al helemaal niet wanneer die anderen hun afkeer op een denigrerende of intimiderende manier laten blijken.

Internet is geen anonieme vrijstaat

Verder is het goed om je te realiseren dat het internet écht geen anonieme vrijstaat is, waar iedereen elkaar straffeloos mag pesten, intimideren en bedreigen. NRC-columniste Clarice Gargard spande onlangs nog een rechtszaak aan tegen vijfentwintig mensen die haar online bestookten en bedreigden met racistische comments. Vierentwintig van deze online bully’s zijn inmiddels veroordeeld voor opruiing en discriminatie.

Het echte leven

Het zou al zo ontzettend veel schelen als iedereen zich online zou gedragen zoals in het echte leven. Geen van de boze mannetjes met overenthousiaste typvingers zou recht in je gezicht durven zeggen dat je het verdient verkracht te worden door een muilezel. Sterker, de meeste mannetjes zouden heel goed snappen hoe belachelijk en denigrerend dit is.

Blijkbaar is de agressieve toon en de anonieme vorm van het online communicatieverkeer zo genormaliseerd, dat veel mensen er niet meer bij stilstaan hoe het voor de persoon aan de andere kant van de wifikabel moet zijn om zo geschoffeerd te worden.

Wees solidair

Die realisatie is meteen een kans voor jou. Hoe moeilijk ook, je hoeft je die scheldkanonnades niet persoonlijk aan te trekken. Die reaguurders kennen jou niet, ze reageren alleen op het beeld dat ze van jou hebben. Waarom zou je ze jou laten raken?

Wat je ook doet, laat je dus niet monddood maken door online seksisme. Wees niet bang om de online arena te betreden en je stem te laten horen. En spring in de bres voor vrouwen die gebashed, geshamed en geïntimideerd worden. Vrouwensolidariteit is een groot goed, ook in het soms gure speelveld dat sociale media heet.

Lees ook: hoe een negatief zelfbeeld je seksleven kan verpesten