Bloot gewoon? Not anymore, we worden preuts

We worden preuts. Lagen we twintig jaar geleden nog zonder bovenstukje op het strand, inmiddels kun je de topless vrouwen met een vergrootglas zoeken. Ook douchen na het sporten doen we met onze onderbroeken aan en een programma als Gewoon.Bloot. leidde tot hevige discussies. What’s going on?

Controverse om bloot op tv

Het riep nogal wat controverse op, het programma Gewoon.Bloot. Daarin mochten tien kinderen uit groep zeven en acht elke week vijf volwassenen het hemd van het lijf vragen. Deze volwassenen waren bloot, wat meteen stortvloed aan kritiek losmaakte. De ultraconservatieve SGP stelde Kamervragen, op sociale media vielen termen als immoreel, walgelijk en pedofilie en er werd een petitie gestart om het programma te stoppen.

Terwijl het programma naaktheid alleen maar bespreekbaar wilde maken. Zodat kinderen zien dat elk lichaam anders is en dat er niks is om je voor te schamen. Tuurlijk, de kinderen waren in het begin wat onwennig en giechelig, maar al snel werden er serieuze vragen gesteld en kwamen er waardevolle onderwerpen op tafel. Over de veranderingen die je lichaam doormaakt wanneer je ouder wordt, bijvoorbeeld.

Naakt = seks?

Het probleem is dat de tegenstanders bloot synoniem stelden aan seks. Maar naaktheid is niet hetzelfde als seksualiteit. Naaktheid is gewoon je lichaam, als je onder de douche stapt of gaat slapen of jezelf gaat omkleden. Je lichaam leren kennen, jezelf niet schamen voor je lichaam en jezelf realiseren dat alle lichamen anders zijn, heeft echt helemaal niets met seks te maken.

Sociaal onderzoeker Linda Duits haalt in het online magazine IJzeren Eeuw het voorbeeld aan van de terugkerende discussie over basisschoolmeisjes met hotpants. Leraren zouden daar iets seksueels in kunnen zien, terwijl het voor de meisjes gewoon een hip kledingstuk is: lekker koel in de hete zomers. Ze stelt dat steeds meer mensen naakt gelijkstellen aan seks. En dat de preutsheid daardoor zienderogen toeneemt.

Slingerbeweging

Vroeger deden we niet zo moeilijk, zeggen de voorstanders van programma’s als Gewoon.Bloot. en naaktheid op het strand. Zeker, vóór de roerige jaren zestig leefden we in preutse tijden, maar sinds we onze bh’s aan de wilgen hingen, waren we verlicht en vrij. Niemand keek meer op van een blote borst hier en daar, niemand liep te hannesen met borstvoedingsdoeken. Tot deze nieuwe preutsheid zich aandiende, tenminste.

Maar klopt dat beeld wel? Waren we voor de sixties echt zo onwetend en preuts? Experts Anais Van Ertvelde en Heleen Debruyne benadrukken dat de geschiedenis niet zo simpel in een rechte lijn te vangen is. Ze noemen het een slingerbeweging, waarbij tijden van preutsheid zich afwisselen met tijden van (seksuele) vrijheid. Ze wijzen daarbij op een lofzang op de vagina uit de vijftiende eeuw en op het feit dat de middeleeuwers al wisten dat de clitoris veel groter is dan het ‘knopje’, iets wat onze grootouders weer helemaal opnieuw moesten uitvogelen.

Griekse gymnasten

Slingerbewegingen zijn het, als je naar de ontwikkeling van preutsheid kijkt door de eeuwen heen. Zo was naaktheid bij de oude Grieken heel normaal. Jonge mannen sportten naakt in het ‘gymnasion’ en veel sporters verschenen naakt bij de Olympische Spelen. Zo konden ze aan de goden en de toeschouwers laten zien hoe atletisch en sterk hun lichaam was.

Onder invloed van het christendom ontstond er een taboe op naaktheid, wat het best gesymboliseerd wordt door het zondeverhaal van Adam en Eva. Deze eerste mensen leefden naakt in het paradijs, maar na het verorberen van de verboden vrucht, schaamden ze zich om hun naaktzijn en bedekten ze zichzelf met vijgenbladeren.

Toch waren blote lijven in het dagelijks leven van de gewone middeleeuwer geen aanstootgevend tafereel. Veel mensen zwommen en sliepen naakt, vertelt kunsthistoricus Jan de Jong, en wat naaktheid hier en daar was niks om van in een kramp te schieten. En hoewel de kerk strenge leefregels rondom seksualiteit opstelde, wemelde het in de samenleving van de vieze boekjes, vunzige liedjes en schuine toneelstukken.

Vrijzinnige moraal

Na de middeleeuwen brak de renaissance aan en dat betekende een comeback voor het mannelijk naakt in de kunsten. Beeldhouwers en schilders grepen terug op de Griekse en Romeinse kunst en dat betekende veel blote piemels en borsten. Maar het was ook de tijd van de reformatie en tegensputterende kerkvaders, die de seksschandalen binnen de kerk de kop in wilden drukken. Een golf van zedelijkheid overspoelde de samenleving, wat zichtbaar werd door de kuise bladeren die de marmeren geslachtsdelen van beelden sierden.

In de zeventiende eeuw trok de preutse mist weer een beetje op. Zeker in de Nederlanden heerste een vrijzinnige seksuele moraal. De Nederlanders zoenden in het openbaar, bezigden een vrijmoedige taal en verbaasden buitenlanders met hun openheid. Een typisch verschijnsel was ‘kweesten’, waarbij ongetrouwde jongeren rond de twintig elkaar mochten zoenen en betasten. Vanaf het moment dat vaststond dat ze gingen trouwen, mochten ze ook met elkaar naar bed. En er verschenen ‘vrijersboekjes’, waarin de kunst van het verleiden en verschillende seksstandjes werden uitgelegd.

Victoriaanse tafelpoten

In de negentiende eeuw keerde de preutsheid echter terug. De Victoriaanse tijd brak aan, waarin het conservatisme en strenge fatsoensnormen hoogtij vierden. Vrouwen moesten kuis en vroom zijn en ze wisten dan ook weinig van seks, zwangerschap of bevallingen. Voor mannen gold een andere moraal. Zolang ze niet publiekelijk tekeer gingen, mochten ze zich in bordelen aan allerlei seksuele uitspattingen overgeven.

Verder waren alle uitingen van seksualiteit en erotiek in het openbare leven verboden. Zelfs tafelpoten werden met een tafellaken bedekt, omdat ze anders te veel op vrouwenbenen leken. Sterker nog, het woord ‘benen’ alleen al leek aanstoot te geven, waardoor het woord ‘ledematen’ in zwang kwam. En in de kunsten mogen alleen nog mythologische wezens naakt afgebeeld worden.

Volgens historicus Peter Gay ging het er in die tijd echter niet zo preuts en stijf aan toe als we denken. Ook in de Victoriaanse samenleving wemelde het van de bordelen, de pornografie en de buitenechtelijke relaties, maar het werd allemaal onder een puriteins lakentje bedekt. Dat gold vooral voor de vrouwen, benadrukt ook Anais Van Ertvelde. De Victoriaanse vrouw moest een ‘teder, huiselijk en moederlijk wezen’ zijn, dat alleen seks had om haar man te plezieren. Voor haar eigen seksualiteit was geen oog. Vrouwelijke lust? Dat bestond niet, want dat was onfatsoenlijk.

Naakt op Woodstock

In de twintigste eeuw wordt de seksuele moraal langzaam losser, met een kleine inzinking in de met spruitjeslucht overgoten jaren vijftig. Maar in de jaren zestig gaat het goed los. De invloed van de zedelijke kerkvaders neemt af, er komt een tweede feministische golf en de seksuele revolutie breekt uit. Ook in Nederland worden de rokjes een stuk korter. In 1967 verschijnt Phil Bloom als eerste vrouw naakt op de vaderlandse beeldbuis, een optreden dat leidt tot Kamervragen en dat wereldwijd opzien baart.

In de jaren erna bestendigt Nederland het imago van vrijzinnig land en volgen er vele programma’s over naaktzijn en seksualiteit. Mensen gaan op nudistenvakanties en de stranden liggen vol topless vrouwen, waar niemand van opkijkt. Beelden van blote hippies in het Vondelpark gaan de wereld over en de verkiezingsposter van de pacifistische politieke partij PSP, met een naakte vrouw bij een koe, staat in ons collectief geheugen gegrift.

Onder invloed van de bloemenkinderen wordt bloot heel gewoon. Bloot staat voor onschuld, puur natuur en vrijheid. Mensen dansen naakt op Woodstock, hebben vrije relaties en experimenteren met seks en verschillende partners. Het naakte lichaam is niet iets om je voor te schamen, het is iets wat gevierd mag worden.

Preuts versus pornoficatie

De laatste jaren wordt het weer wat preutser. Misschien is het wel logisch, in een samenleving waarin ‘gewoon bloot’ minder normaal is geworden. Geen vrouw die meer topless het strand betreedt en ook borstvoeding in het openbaar en naakt in de sauna wordt ongebruikelijker. De badkledingdagen in sauna’s nemen dan ook steeds meer toe.

Ook hebben jongeren steeds later seks, vinden ze dat seks exclusief binnen relaties hoort en slaan ze niet meer zo snel aan het experimenteren met verschillende partners. Zoenen op straat, en dan vooral voor homoseksuelen? Dat vinden meer en meer mensen aanstootgevend en niet nodig. ‘Alles moet weer achter de voordeur’, zegt Linda Duits in het al eerder aangehaalde IJzeren Eeuw. En ze vraagt zich af of die seksuele revolutie echt een revolutie was, of niet gewoon een van de vele slingerbewegingen die een samenleving altijd kenmerkt.

Getuite lippen

Tegelijkertijd is er een explosieve stijging van seksuele en naakte beelden in films en series, argumenteert Inger Leemans in hetzelfde artikel. We worden doodgegooid met ‘pornografisch bloot’, beelden van strakgetrokken en zogenaamd perfecte lijven in seksueel geladen houdingen. De alarmbellen gaan rinkelen wanneer kinderen ‘doktertje spelen’, maar we vinden het wél normaal als ze met getuite lippen honderden suggestieve foto’s van zichzelf op Instagram of TikTok slingeren.

Gelukkig heeft elke beweging een tegenbeweging. Kijk maar naar hoopvolle series als Sex Education, die seks en blote lijven op een normale en vanzelfsprekende manier verbeelden. En waarin jongeren en volwassenen kunnen leren dat alles normaal is, wat voor lichaam of seksuele oriëntatie je ook hebt.

#FreeTheNipple

Ook de bevrijding van de vrouwentepel op sociale media past in die trend. Onder de hashtag FreeTheNipple beroepen vrouwelijke beroemdheden zich op het recht om blote borsten te normaliseren op sociale media. Ze ontmaskeren de dubbele moraal, waarbij mannentepels wel geshowd mogen worden, maar vrouwentepels worden verwijderd omdat ze aanstootgevend en seksueel zouden zijn. Jazeker, ook als er op dat moment een baby aan die tepel ligt te lurken.

Tja, het is een paradoxale tijd, waarin we leven. Aan de ene kant de vertrutting, aan de andere kant de pornoficatie. Laten we hopen op een verdere normalisering van bloot en de verscheidenheid van het menselijk lichaam. Voordat we allemaal denken dat die gefotoshopte en strakgetrokken lijven op sociale media de norm zijn.