Mythen over seksueel geweld: waarom zijn ze zo schadelijk?

Alleen jonge, mooie vrouwen worden aangerand. Verkrachters zijn enge mannen die uit bosjes springen. En als je klaarkomt tijdens seksueel geweld, zul je het wel lekker hebben gevonden. Er bestaan veel fabels rondom seksueel grensoverschrijdend gedrag, die soms extra zout in de wonden van slachtoffers strooien. Tijd om deze mythen genadeloos onderuit te halen.

Wat zijn verkrachtingsmythen?

De term rape myth werd in 1980 geponeerd door socioloog Martha R. Burt. Volgens haar zijn verkrachtingsmythen valse overtuigingen rondom seksueel geweld. Het zijn vooroordelen en stereotypen waarmee de schuld van seksueel geweld van de dader naar het slachtoffer wordt verschoven.

Misschien heb je het zelf stiekem ook wel eens gedacht, als je hoorde dat een meisje na tig wijntjes mee naar de kamer van een date wankelde en daar verkracht werd. Waarom heeft ze toch zo met hem geflirt? Waarom is ze dan ook met hem naar huis gegaan? Dan vráág je er toch wel een beetje om?

Woeste holenman

Zulke mythen zijn schadelijk omdat ze de dader een excuus in de schoot werpen. En omdat ze het slachtoffer in het beklaagdenbankje zetten. Ze komen voort uit hardnekkige stereotypen over genderrollen en beschadigen in die zin zowel mannen als vrouwen.

Want wat zegt het over de man, als je er als vrouw om zou vragen als je een kort rokje draagt? En wat zegt het over zijn vermogen zichzelf te beheersen en meer te zijn dan een woeste holenman die elke vrouw de kleren van het lijf scheurt? Mannen zijn geen onderontwikkelde beesten die zichzelf niet in de hand hebben bij de aanblik van een bloot been.

Achterhaalde ideeën

Rape myths zorgen er ook voor dat achterhaalde ideeën over seksueel geweld blijven rondzingen in de samenleving. Met alle gevolgen van dien. Want zolang deze mythen welig tieren, blijven slachtoffers het moeilijk vinden om hulp te zoeken of aangifte te doen. Ze zwijgen, omdat ze zich schamen en schuldig voelen over wat hen is overkomen.

Terwijl de schuld van seksueel grensoverschrijdend gedrag nooit bij het slachtoffer ligt. Dat daar geen misverstanden over bestaan.

Tip: lees alles over de emotionele impact van seksueel geweld in ons artikel over seksueel geweld en trauma.

Zeven mythen rondom seksueel geweld

Er doen zoveel rape myths de ronde, dat we ze vaak verwarren met de waarheid. Dit zijn de zeven weerbarstigste exemplaren, die de driehoek ‘verkrachting, dader, slachtoffer’ al sinds mensenheugenis vertroebelen.

1: Seksueel geweld gaat om seks

Nope, seksueel geweld heeft vrijwel nooit met seks zelf te maken. Mensen denken vaak dat verkrachters seksueel gefrustreerde types zijn die hun driften niet kunnen bedwingen. Natuurlijk kan seks een motief zijn, maar veel vaker komt seksueel geweld voort uit een verlangen naar controle en macht. Seks is daarbij het middel, niet het doel an sich.

2: Verkrachters zijn enge mannetjes die uit de bosjes springen

Een verkrachter hoeft geen louche type te zijn dat in de bosjes op de loer ligt. En vrouwen worden niet altijd aangerand als ze ’s nachts door een donker steegje naar huis lopen. Meestal niet, zelfs. Drie op de vier daders van seksueel geweld is namelijk een bekende van het slachtoffer. Die daders zijn vaak heel normale en onopvallende mannen die op een gegeven moment besluiten om seksueel geweld te gebruiken om het slachtoffer te vernederen. Dokter, leraar, politieagent of handtastelijke buurman? Yep, kan allemaal.

3: Je kunt seksueel geweld uitlokken

Je bent niet aangerand omdat je je gezond verstand niet hebt gebruikt. Of omdat je in een kort rokje met uitgesneden top op de avances van die gelikte gast bent ingegaan. Je bent aangerand omdat je de pech had om een aanrander tegen het lijf te lopen. De verantwoordelijkheid voor seksueel geweld ligt bij hem en niet bij jou. Simple as that.

4: Alleen een bepaald type vrouwen wordt slachtoffer

We denken vaak dat alleen jonge, knappe meisjes op hun hoede moeten zijn. De waarheid is echter dat allerlei typen vrouwen slachtoffer kunnen worden van seksueel geweld. Daders kijken namelijk niet zozeer naar uiterlijk, kleding of leeftijd wanneer ze er iemand uitpikken. Ze kijken naar kwetsbaarheid. Is het slachtoffer klein en makkelijk te overheersen? Is ze alleen, is ze beneveld of lijkt ze goedgeloviger dan andere vrouwen? Dat zijn de kenmerken waar een dader op let. Daar hoef je dus geen bloedmooie, twintigjarige studente voor te zijn.

5: Als je jezelf niet verdedigt, ben je niet verkracht

Sommige slachtoffers verdedigen zich tijdens een verkrachting. Ze slaan, schoppen of bijten in de hoop dat hun belager hen met rust laat. Andere slachtoffers doen dat niet. Niet omdat ze het geweld wel prima vinden, maar omdat ze van angst of shock bevriezen. Ze zijn zo angstig dat hun lichaam verlamt en ze zelfs geen ‘nee’ meer kunnen zeggen. Zo’n ogenschijnlijke onderwerping betekent niet dat ze meewerken aan het geweld dat tegen ze wordt gebruikt. Het betekent dat ze simpelweg doen wat op dat moment nodig is om te overleven. Er bestaat geen foute of juiste reactie op een verkrachting. Helaas zien veel vrouwen dit niet zo. Ze schamen zich omdat ze het over zich heen hebben laten komen. Dat daders en hun verdediging dit valse argument vaak aandragen om het seksueel geweld te downsizen, helpt niet bepaald mee.

6: Als je klaarkomt, ben je niet verkracht

Je lichaam reageert op allerlei prikkels. Ook als die prikkels niet gewenst zijn. Vrouwen kunnen dus vochtig worden en zelfs klaarkomen tijdens seksueel geweld. Daar is niks geks aan, het is simpelweg een natuurlijke reactie op een lichamelijke stimulans. Uiteraard leidt zo’n orgasme bij veel vrouwen tot verwarring, schaamte en schuldgevoelens. Want hoe kun je nu ‘genieten’ van een verkrachting? Was het dan wel een verkrachting of was het stiekem ook best lekker? Die verwarring wordt door daders vaak met beide handen aangegrepen om het slachtoffer te laten zwijgen.

7: Binnen een relatie kun je niet spreken van seksueel geweld

Als twee mensen eerder seks hebben gehad, betekent dat niet dat toekomstige seks vanzelfsprekend is. Ook niet binnen een relatie of een huwelijk. ‘Nee’ is nog altijd ‘nee’ en wanneer jouw weigering niet gerespecteerd wordt, en je partner ongewild bij je binnendringt, is dat seksueel geweld. Ook is het nog steeds gewelddadig als je middenin een vrijpartij besluit dat je niet verder wil, maar je sekspartner daar andere ideeën over heeft. En vervolgens niet wil stoppen en je dwingt tot meer. Je mag van gedachten veranderen en je partner is lichamelijk echt wel in staat om te stoppen tijdens seks. Als een man je verkracht, wordt hij niet meegevoerd door passionele oerdriften waar hij geen controle meer over heeft. Verkrachting is en blijft een daad van geweld en zo moet het ook gezien worden.

Verkrachtingsmythen ontkrachten? Jazeker!

In de nasleep van #Metoo duiken steeds meer verhalen op en worden steeds meer seksuele roofdieren aan de schandpaal genageld. Maar hoewel het onderwerp sterk op de agenda staat, krijgt nog altijd een op de drie vrouwen te maken met seksueel geweld. En ongeveer een kwart van de vrouwen tussen de 15 en 49 jaar, wordt op enig moment onderworpen aan een vorm van geweld door hun partner.

Verkrachtingsmythen helpen niet om deze cijfers te laten kelderen. Hoe hardnekkiger de mythen zijn, hoe meer stereotype denkbeelden rondom seksueel geweld de realiteit verkleuren. De gevolgen? Dat seksueel geweld wordt goedgepraat of gebagatelliseerd. Het slachtoffer zal er wel om gevraagd hebben, want ze kleedde zich zo uitdagend en ze was overduidelijk op de versiertoer. Was ze dronken of stoned? Dan mag ze helemaal niet zeuren, dan zal ze wel vaker beneveld met mannen het bed induiken.

Vrijbrief voor de daders

Deze mythen zorgen er niet alleen voor dat slachtoffers achterblijven met het idee dat ze seksueel geweld aan zichzelf te danken hebben. Ze zorgen er ook voor dat vrouwen die niet verkracht zijn soms een misplaatst soort verhevenheid ontwikkelen, die nog gevaarlijk is ook. Zij kleden en gedragen zich netjes, dus hen zal dit nooit gebeuren. Dat idee. Terwijl inmiddels duidelijk is dat seksueel geweld élke vrouw kan overkomen.

Dat stelt ook Liesbeth Kennes in haar boek ‘Alleen ja telt’. De expert op het gebied van seksueel geweld benadrukt dat rape myths de kans verkleinen dat een slachtoffer een verkrachting als zodanig herkent. Ze wijst er ook op dat we met deze mythen een vrijbrief voor de daders schrijven. Flirtende vrouwen die vrijwillig met je mee naar huis gaan? Daar mag je blijkbaar mee doen wat je wil.

We denken misschien dat we seksueel grensoverschrijdend gedrag kunnen beteugelen door stereotypen in stand te houden. Maar eigenlijk werken we er seksueel geweld juist mee in de hand.

Seksueel geweld en zelfverdediging

Dus wat doen we, in een wereld waarin een op de drie vrouwen te maken krijgt met seksueel geweld? De laatste tijd komt er veel kritiek op het idee van zelfverdediging voor vrouwen. Nirvana-zanger en proud feminist Kurt Cobain zei het al in de vroege 90’s: ‘The problem with groups that deal with rape is that they try to educate women about how to defend themselves. What really needs to be done is teaching men not to rape.’

Victim blaming

En zo is het natuurlijk ook. Als samenleving heb je niets aan duizenden cursussen weerbaarheid als je ondertussen de mannen niet leert dat vrouwen geen objecten zijn. Dat je vrouwen niet zomaar mag pakken, grijpen en gebruiken als je daar zin in hebt. En dat een vrouw in een korte rok niet vráágt om een pets op de billen of erger.

Tegelijkertijd zijn we duidelijk niet zo ver dat alle mannen dat snappen. De cijfers zijn nog steeds torenhoog en als vrouwen leven we nog steeds niet in een vrijstaat zonder seksueel geweld. Weerbaarheid aanmoedigen is dan ook geen vorm van victim blaming, zoals sommige critici stellen.

Zuivere knock-out-knal

Zeker, in een perfecte wereld hoeft geen vrouw zich te verdedigen tegen aanrandingen of verkrachtingen. Maar die wereld is er niet en een beetje kennis van zelfverdediging kan het verschil maken tussen een geslaagde en een mislukte aanval. Vrouwen leren om grenzen te stellen en weerbaar te zijn, is het tegenovergestelde van zeggen dat ze thuis moeten blijven, niet ’s avonds in hun eentje over straat moeten gaan en geen korte rokjes moeten dragen.

Natuurlijk is het niet jouw schuld als je niet terug kunt vechten. Als je bevriest of geweld over je heen laat komen. De dader is altijd to blame, niet jij. Maar je voelt jezelf ongetwijfeld een heel stuk prettiger op straat en in de clubs als je weet dat je een zuivere knock-out-knal paraat hebt als het nodig is. En dat gevoel van vrijheid is heel wat waard.