Seksuele voorlichting en seksuele opvoeding

Vertel je een kind over de bloemetjes en de bijtjes? Of vertel je een verhaal over zaadjes en eitjes? Wanneer je een dergelijk verhaal vertelt aan je kinderen, heb je het dan over seksuele voorlichting? Of heb je het dan met vooral over voorplanting, iets dat slechts een onderdeel is, dan wel een gevolg, van seksualiteit?

Seksuele voorlichting & seksuele opvoeding

Veel ouders en docenten worstelen met seksuele voorlichting: wat vertel je, aan wie, wanneer en hoe? Welke woorden gebruik je en hoeveel informatie geef je? Wat veel ouders en docenten zich niet realiseren is dat seksuele voorlichting al veel eerder begint dan men denkt. Vanaf de geboorte moet je er eigenlijk al mee bezig zijn. In dit gedeelte van de opvoeding leert het kind over aanraking, grenzen, spel en respect. Het leert normen en waarden. Het leert het lijf te ontdekken en verschillen te zien tussen verschillende lichamen. Dit alles heeft niets te maken met het concept seksualiteit zoals volwassen dit kennen, maar zijn uiterst belangrijke bouwstenen om op voort te bouwen en uiteindelijk tot een prettige seksuele ontwikkeling te komen.

De stap naar seksuele voorlichting wordt gemaakt wanneer er informatie wordt verschaft dat specifiek over seks gaat. Naast de aandacht die er te allen tijde moet zijn voor het stuk autonomie over het eigen lichaam, zullen de eerste voorlichtingen gericht zijn op thema’s als verliefd zijn en verkering krijgen. Vervolgens eisen de biologische aspecten de aandacht op: wat is menstruatie, een natte droom of het krijgen van een erectie? En hoe werkt voortplanting eigenlijk?

Maar seksualiteit is veel meer dan enkel een fysieke reactie, de start van je menstruatie of het verwekken van kinderen. Seksualiteit gaat over wensen, grenzen, fantasieën en verlangens. Het gaat over nieuwsgierigheid, onzekerheid en autonomie. Seksualiteit gaat over de beleving van je eigen gevoel. Hoe kan je dit nu uitleggen als volwassenen zonder verstrikt te raken in je eigen seksuele ongemak om dergelijke onderwerpen te bespreken? Dit vormt een enorme uitdaging, zeker als je al niet heel comfortabel in je eigen seksualiteit zit.

Ieder kind op zijn of haar eigen tempo

Het is belangrijk om er rekening mee te houden dat elk kind alles in zijn eigen tempo doet, dat betekent dus ook op het gebied van de seksuele ontwikkeling. Je ziet hier onderling vrij grote verschillen in.

Een goede basis wat betreft seksuele voorlichting is gunstig voor de manier waarop ze later met hun eigen lichaam en seksualiteit omgaan. Elementen als aanraking, je lichaam leren kennen, nee mogen zeggen, affectie tonen, zijn basis elementen van de latere seksualiteit, zonder dat er in de vroege kindertijd nog een seksuele betekenis aan wordt gekoppeld.

Dit maakt het soms lastig voor ouders om hiermee om te gaan: voor hen zit die seksuele betekenis er wel aan, terwijl het kind er geen flauw benul van heeft. Dus daar waar een klein kindje van 3 gewoon ‘lekker aan het voelen is’ aan zijn piemel, kan een ouder met het schaamrood op de wangen staan omdat dit onbehoorlijk gedrag is naar diens referentiekader als volwassenen. Maar het kind weet niet beter dan dat het zijn eigen lichaam is en het lekker voelt. Bestraf nieuwsgierigheid niet, begrens het alleen als het het kind schaadt en doe het dan vanuit liefde en zorg, en niet van vanuit paniek en schaamte.

Informatie & ongemak

Als ouder is het vervolgens belangrijk om te laten weten dat er een aanbod aan informatie is, maar dat de vraag bij het kind vandaan moet komen als die er nieuwsgierig naar is. Je kan dus als ouder expliciet benoemen dat er een boek is waar ze in kunnen kijken, of dat als ze vragen hebben over verkering krijgen, een lichaam dat verandert, of nieuwsgierigheid naar seksualiteit, dat ze dan bij je mogen komen voor vragen.

Als ouder is het ook goed om je bewust te zijn van je eigen ongemak met betrekking tot praten over seks, om dit vervolgens niet over te brengen naar je kind. Kies dus ook de onderwerpen uit, of een manier van voorlichten, waar je wel comfortabel mee bent. En zoek naar manieren waarop je kind wel toegang krijgt tot bepaalde informatie, zonder dat jij jezelf in een grensoverschrijdende en ongemakkelijke situatie hoeft te plaatsen, omdat jij het per se met je kind over die onderwerpen moet hebben. Dan kan je beter aangegeven dat jij het zelf heel lastig vindt om het erover te hebben, maar dat het wel belangrijk is dat ze erover leren.

Welke thema’s bespreek je?

Thema’s die nu van belang zijn, zijn seksuele diversiteit, nieuwsgierig mogen zijn, grenzen mogen stellen, maar ook zeker je wensen mogen onderzoeken. Het moet gaan over autonomie en assertiviteit. Het mag gaan over fantasieën, het gebruik van producten, en natuurlijk ook over soa’s.

En waarvan het ook zou helpen, waarbij het de vraag is in hoeverre je als ouder hier op gepaste wijze een directe rol in kan spelen: vertel dat er producten zijn die ze kunnen gebruiken zoals glijmiddel of een vibrator. Het kan niet zo zijn dat vrouwen 20 jaar met pijn vrijen, en dan pas een keer glijmiddel proberen waarbij ze merken dat ze geen pijn meer hebben en zowaar zelfs kunnen genieten van seks.

Maar iedereen moet ook horen dat iedereen zijn seksualiteit mag inkleuren op een manier die voor hen prettig voelt, en dat het een levenslange ontdekkingsreis is.

Kennis is macht. Zo ook met seks. Ja de boodschap dat je veilig moet vrijen is belangrijk, maar veilig vrijen is zoveel meer dan alleen het gebruik van een condoom om een zwangerschap of een SOA te voorkomen. Veilig vrijen is een beetje als verstandig vrijen: het verstand hebben om beslissingen te maken voor jezelf, over je eigen wensen, verlangens en behoeften, maar ook over je grenzen. Veilige en verstandige seks hebben betekent dat je bepaalde kennis hebt, om veilige, verstandige seksuele keuzes te maken, omdat je weet dat je een keus hebt.

Lees hier de column over seksuele opvoeding