Wat is slutshaming en hoe ga je er mee om?

Slet, snol, sloerie, banga, del, afgelikte boterham. Als vrouw moet je je seksualiteit vooral niet te sterk uitdragen, want dan word je onherroepelijk met één van deze scheldwoorden aan de schandpaal genageld. Dit fenomeen staat beter bekend als slutshaming. Tijd om daar verandering in te brengen.

Waar komt het sletstigma vandaan?

Slutshaming bestaat al eeuwen. Geworteld in de sociale en culturele verhoudingen van samenlevingen, houdt het vrouwen gevangen in een opgelegde verwachting van wat het betekent om vrouw te zijn. Voldoe je daar niet aan? Dan kreeg je als overspelige vrouw in de zeventiende eeuw een knalrode A opgespeld en word je als seksueel actief meisje in de eenentwintigste eeuw op online bangalijsten gezet.

Helaas zijn die opgelegde genderrollen een hardnekkig verschijnsel. Waar mannen eeuwenlang de broodwinner waren, werd de waarde van de vrouw bepaald door haar vermogen om dociel huis en haard te bestieren. De tweede feministische golf maakte een eind aan die vastgeroeste patronen en de daarmee gepaard gaande seksuele revolutie sterkte vrouwen in het idee dat zij ook gewoon seksuele wezens waren die net zoveel recht op seksuele vrijheid hadden als mannen.

Conservatieve partijen

Vrolijk werd de pil geslikt, vrijelijk werden seksuele relaties aangegaan en eindelijk werden we baas in eigen buik. Maar na een paar decennia vrijheid, blijheid, lijken de preutsheid en het schuldgevoel rondom seks er weer langzaam in te sluipen. Als het gaat om vrije seks zijn mannen stoere players en kunnen vrouwen vaak rekenen op hoon, bangalijsten en online slutshaming.

Dat sletstigma zien we overal in onze samenleving terug. Van conservatieve partijen die vrouwen het liefst achter het aanrecht zien tot antiabortusbewegingen die stellen dat het recht op abortus ‘seksueel overschrijdend gedrag’ aanmoedigt. Ook het alomtegenwoordige gedachtegoed dat je als meisje niet te ‘sletterig’ gekleed moet gaan omdat je anders misschien wel worden aangerand of verkracht is een wrang voorbeeld van slutshaming.

Dubbele standaard

Dus wat maakt je een slet? Daar is eigenlijk maar één simpele regel voor: je moet een vrouw zijn. Seksueel actieve mannen lijken immuun te zijn voor dit soort beledigende termen en worden in plaats daarvan aangemoedigd met woorden als casanova, charmeur of player.

Dubbele standaard? Yep, op de een of andere manier voelen we feilloos het verschil aan tussen de jongen die zijn seksuele veroveringen van de daken schreeuwt en het meisjes dat haar laatste vrijpartij angstvallig verzwijgt omdat ze niet als slettebak te boek wil komen te staan.

Want ja, de reacties op meisjes en vrouwen die de verwachtingen rondom seksualiteit schenden zijn niet mals. Ze worden bekritiseerd, gepest en buitengesloten, wat de laatste jaren vooral online een groot probleem is geworden. Maar ook in andere ruimten voelen vrouwen en meisjes zich regelmatig in een hoek gedrukt als ze niet aan bepaalde standaarden voldoen.

Bedenk maar hoe snel je over de tong gaat als je in een diep uitgesneden truitje verschijnt, of dat nu in het klaslokaal, de collegezaal of in de kantoortuin is.

Oeroud spel

De oorsprong van dit alles? Die ligt in de ongelijke verhoudingen tussen man en vrouw. Jongens worden geprezen voor seks, meisjes worden ervoor veroordeeld. Wanneer je je als vrouw niet gedraagt zoals ‘het hoort’, word je gelabeld als slet.

Daarvoor hoef je nog niet eens met tientallen mannen het bed te delen, het gebeurt soms ook als je te veel je mannetje staat en het oeroude spel tussen man en vrouw niet meespeelt. Net zoals je als vrouw al snel wordt teruggefloten als je het waagt een duidelijke, compromisloze mening te debiteren, word je soms genadeloos afgestraft als je je seksualiteit in eigen hand neemt.

Gender script

Dat beaamt Leora Tanenbaum, een feministe die in 1999 voor het eerst de term slutbashing poneerde, wat later werd verbasterd naar slutshaming. In haar boek ‘Slut! Growing up female with a bad reputation’, stelt ze dat het woord ‘slet’ refereert naar een vrouw die afwijkt van de traditionele ideeën over vrouwelijke seksualiteit.

Deze vrouw hoeft niet per se promiscue te zijn, maar ze volgt het geijkte ‘gender script’ niet, wat voor sommige bullies een gegronde reden lijkt te zijn om haar vervolgens naar beneden te halen met roddel, achterklap en geruchten over seksuele losbandigheid.

Hoe we het sletstigma internaliseren

Omdat dat ‘gender script’ al eeuwenoud is, zijn we ons er bijna niet meer van bewust dat we leven naar de maatstaven ervan. Al op jonge leeftijd leren meisjes dat ze moeten uitkijken met jongens, dat ze zich niet te frivool of sexy moeten gedragen en dat ze, grof gezegd, damaged goods zijn als ze zorgeloos in het rond seksen voordat ze de ware aan de haak slaan.

Zelfs als je vrij bent opgevoed, krijg je door films, media, vrienden en vriendinnen en de samenleving waarin we leven de boodschap mee dat bandeloze seks je een slet maakt. Die boodschap nestelt zich onwillekeurig vast in je onderbewuste en zorgt ervoor dat veel vrouwen zich schuldig voelen over hun lustgevoelens.

Op die manier wordt seks iets wat vrouwen voor een ander doen en niet voor zichzelf. Want tja, als je het voor jezelf zou doen, was je een slet. The walk of shame is niet voor niets een Amerikaanse uitdrukking voor meisjes die na een onenightstand naar huis lopen en zich blijkbaar vies en beschaamd zouden moeten voelen. Voor jongens bestaat er geen synoniem.

Vrouwen die elkaar stigmatiseren

Voordat we denken dat wij vrouwen op een kluitje slachtoffer staan te zijn van hordes kwaadwillende mannen: onderling kunnen we er ook wat van. Slutshaming wordt zowel door mannen als door vrouwen gedaan.

Als meisjes en vrouwen hun seksegenoten brandmerken, doen ze dat meestal uit onzekerheid, jaloezie of om een eigen stigma te vermijden. Het is een fenomeen dat we vaak in typische high school-films zien en uit een Amerikaans onderzoek uit 2004 van sociologen Elizabeth T. Armstrong en Laura T. Hamilton blijkt dat die films behoorlijk waarheidsgetrouw zijn.

Sociale ladder

De grote verrassing uit het onderzoek op Amerikaanse campussen? Dat het sletstigma tussen studentes niet per se gaat over daadwerkelijk seksueel gedrag, maar veel meer over klassenverschillen. Meisjes die andere meisjes een slet noemen, willen op die manier hun plekje op de sociale ladder veilig stellen. Het zijn vaak de populaire meisjes die hun seksegenoten met een minder bevoorrechte sociale of economische achtergrond bashen en slutshamen, zodat ze hun eigen positie kunnen versterken.

Ook aan Cornell University werd de relatie tussen slutshaming en vrouwen onderling onderzocht. De onderzoekers fabriceerden een fictief persoon, Joan, en legden haar casus voor aan twee groepen vrouwen. Aan de ene groep vertelden ze dat Joan twee seksuele partners had gehad, aan de andere groep dat ze met twintig mannen in bed was gesprongen. Het resultaat: de vrouwen beoordeelden de ‘promiscue’ Joan als ‘minder competent, minder emotioneel stabiel en minder warm’ dan de Joan die slechts met twee mannen seks had gehad.

Die eeuwenoude dubbele standaard zit dus ook bij ons stevig tussen de oren gebeiteld.

Online slutshaming

Dat social media een broeinest voor schaamteloos slutshaming is, mag duidelijk zijn. Het internet is misschien wel de prominentste plek waar het stigmatiseren welig tiert. Om de zoveel tijd schrikken we op van het nieuws dat een jong meisje zelfmoord pleegt omdat ze met naaktfoto’s of screenshots van persoonlijke gesprekken op het wereldwijde web is beland.

Ook dan is de publieke verontwaardiging dubbelzinnig. Aan de ene kant worden de jongens veroordeeld omdat ze deze meisjes zo ver in een hoek wisten te drijven, aan de andere kant klinkt het sentiment dat je er als meisje wel een beetje om hebt gevraagd. Dan had je tenslotte maar geen naaktfoto’s van jezelf moeten maken of delen.

Willoze hormoonbommen

Blijkbaar denken we onbewust nog steeds dat jongens en mannen willoze hormoonbommen zijn die er ook niets aan kunnen doen dat ze aanranden, verkrachten of online shamen als ze met een stukje blote huid worden geconfronteerd. Of dat ze weinig kunnen doen aan die seksuele veroveringsdrift, want die zit nu eenmaal in hun opgefokt libido gebakken.

Zo’n gedachtegang is niet alleen een belediging voor mannen, maar het begrenst ons als vrouwen ook in onze seksualiteit. Omdat we leren dat we ons verdekt en kuis op moeten stellen. En omdat we de schuld van een onverhoopte aanranding of verkrachting vaak in eerste instantie bij onszelf leggen

Dát is waar conventioneel denken over man-vrouwverhoudingen ons brengt.

Bangalijsten

Social media is ook een hotspot voor bangalijsten, waarop jongens de meisjes ranken die volgens hen de grootste sletten zijn. In 2016 kwam studentenvereniging Vindicat nog negatief in het nieuws omdat een aantal mannelijke studenten zo’n lijst op internet had geslingerd, compleet met foto’s, namen en telefoonnummers van tweeëntwintig studentes.

Alsof dat niet walgelijk genoeg was, deed de rector er een schepje bovenop door het een ‘slechte studentengrap’ te noemen. Ja, de betrokkenen werden op het matje geroepen, maar als je bedenkt dat sindsdien meerdere vrouwelijke oud-leden hebben verkondigd dat ze binnen het corps regelmatig voor slet en hoer werden uitgemaakt, kun je je niet aan de indruk onttrekken dat er iets fundamenteel scheef zit in deze verenigingen.

Ontgroeningsrituelen

Milou Deelen, de oud-studente die in 2015 een filmpje online plaatste waarin ze haar seksualiteit terugeiste, sprak zelfs over ontgroeningsrituelen waarbij er naar de mannelijke corpsleden werd geschreeuwd dat ‘alle vrouwen hoeren waren’ en dat ze er ‘zoveel moesten pakken als ze konden’. De vrouwen? Die moesten zich ‘gedragen’.

In haar Facebook-post vertelde ze dat tientallen corpsjongens jaarlijks een lied zingen over ‘het laagste meisje van het jaar’ en dat zij dit keer de uitverkorene was: ‘Ik schaamde me diep en voelde mij vernederd. Toen ik hen hierop aansprak, kreeg ik terug dat het maar een grap was. Ik heb geen één keer gelachen.’

Ironisch, of typisch, genoeg werd Deelen na haar moedige filmpje het doelwit van seksistische scheldpartijen op sociale media.

Vrouwen ‘exposen’

Een ander dubieus fenomeen is het ‘exposen’ van meisjes en vrouwen in speciale appgroepen. Het woord alleen al impliceert dat deze meisjes iets fout hebben gedaan: iets schimmigs wat door deze mannen, als bakens van moraliteit, aan het licht moet worden gebracht.

Wat de meisjes hebben gedaan? Ze hebben ooit een naaktfoto naar een inmiddels ex-vriendje gestuurd, ze zijn te bloot gekleed naar een feestje gegaan of ze hebben één van de heren ondubbelzinnig afgewezen.

Als zo’n jongen zich daarna op zijn dingdong voelt getrapt, begint de ellende. Er worden wilde verhalen over het meisje online gezet en haar hele hebben en houwen wordt via allerlei kanalen gedeeld, zodat de goegemeente lekker los kan gaan op haar vermeende zedeloosheid.

Over de emotionele gevolgen voor het meisje wordt weinig nagedacht. Ze is tenslotte maar een slet.

Weg met het sletstigma

Het online bashen en de bangalijsten zijn een symptoom van een dieperliggend probleem. De denigrerende manier waarop over vrouwen en hun seksualiteit wordt gepraat gebeurt niet alleen bij studentenverenigingen, dat gebeurt overal. In voetbalkantines, op bedrijfsborrels met iets te veel drank achter de kiezen en op de tv.

Wat er gebeurt als een vrouw zegt dat ze die dubbelzinnige grappen helemaal niet grappig vindt? Dan is ze humorloos, terwijl ze het volste recht heeft om niet mee te lachen om zoiets vernederends als slutshaming. Sommige vrouwen willen zich de term ‘slet’ toe-eigenen als een soort geuzennaam, zoals de vrouwen die meeliepen in de Slut Walk in Canada, nadat een politieagent had gezegd dat schaars geklede vrouwen verkrachtingen zelf uitlokken. Op zich een nobel streven, ware het niet dat de term zo negatief en denigrerend geladen is, dat het onmogelijk lijkt hem nog positief te spinnen.

Identiteit op de brandstapel

Want wat doet het woord ‘slet’? Het intimideert elke vrouw die het waagt uit haar genderrol te stappen en haar seksualiteit terug te pakken. Het waarschuwt ons dat we moeten voldoen aan de smalle standaarden van vrouwelijke seksualiteit die ons al eeuwenlang worden opgelegd.

Maar we zijn geen minderwaardige wezentjes die seksueel op hun plek moeten worden gezet. In onze huidige maatschappij is de waarde en het karakter van een vrouw zo verweven met haar seksualiteit, dat een scheldwoord als ‘slet’ haar hele identiteit op de brandstapel gooit en reduceert tot alleen dat.

Beter zou het zijn als geen vrouw het woord ooit nog zou hoeven aanhoren. En als we de conventionele denkbeelden over man-vrouwverhouding eindelijk eens achter ons laten. Maar er zal nog heel wat MeToo-achtig-activisme voor nodig zijn om die vastgeroeste concepties los te bikken.

Lees ook: catcalls: onbeschoft op straat, sexy in de slaapkamer?