Seksuele voorlichting en popcultuur: een gouden combi!

Films, televisieseries, muziekvideo’s, videogames, reclames en posters: seks is overal. Tegelijkertijd zweeft er een taboe over het onderwerp, waardoor seksuele voorlichting op scholen soms hopeloos jaren 50-achtig aandoet. Maar wat leert die popcultuur ons eigenlijk over de bloemetjes en de bijtjes?

Hoe staat het ervoor met seksuele voorlichting?

Nou, niet best. Als we jongeren moeten geloven is seksuele voorlichting op scholen nog steeds bedroevend ouderwets. Onder de hashtag #kutvoorlichting wilden twee Nederlandse onderzoeksprogramma’s en een radiozender seksuele voorlichting beter en leuker maken. Daarom vroegen ze aan tweeduizend jongeren welk cijfer zij het seksueel onderwijs op hun school gaven. Het gemiddelde? Met 5.8 een zeer krappe voldoende.

De clitoris bestaat niet

Scholen hadden dat sneue cijfer vooral te danken aan de beperkte opvatting van seksualiteit die zij debiteerden. Tijdens de lessen ging het volgens de jongeren alleen over soa’s, voorbehoedsmiddelen, zwanger raken en seks tussen man en vrouw. Het plezier van seks? Dat werd angstvallig vermeden. Ook de liefde tussen mensen van hetzelfde geslacht kwam niet aan bod en masturbatie leek in het middelbareschooluniversum niet te bestaan.

Net als de clitoris overigens. Qua beeldmateriaal werd de penis in al zijn glorie afgebeeld, maar van de vulva waren alleen de eierstokken te zien. Er waren zelfs docenten die het vrouwelijk orgasme irrelevant vonden omdat het niets met voortplanting te maken zou hebben. Het onderzoek deed flink wat stof opwaaien en met resultaat. Want sinds twee maanden zijn de biologieboeken aangepast en wordt ook de clitoris uitgebreid behandeld.

Seksuele onthouding promoten

Het Nederlandse voorbeeld staat niet op zichzelf. Uit Amerikaans onderzoek bleek dat de helft van de jongeren hun seksuele voorlichting een dikke onvoldoende gaven. Zorgwekkend, aangezien ook de helft van die middelbare scholieren al seks heeft. Volgens de documentaire Let’s talk about sex lopen 10.000 tieners een soa op, raken 2400 meisjes ongewenst zwanger en raken 55 jongeren besmet met HIV: elke dag.

Tegelijkertijd wordt de seksuele voorlichting in de Verenigde Staten elke dag slechter. Slechts 24 staten stellen voorlichting verplicht en slechts de helft van alle high schools volgt het programma dat is vastgesteld door de CDC, het centrum dat zich van staatswege bezighoudt met ziekten en preventie. Erger nog: in verschillende staten propageren conservatieve scholen seksuele onthouding om risico’s te verminderen.

Veilige seks is dus al een stap te ver. Blijkbaar moet je als jongere maagdelijk wit blijven, anders heb je de consequenties aan jezelf te danken.

Popcultuur als bron van seksuele voorlichting

Veel jongeren zoeken hun informatie dan ook op andere plekken, zoals de popcultuur. Dat doen ze overigens al jaren. In de jaren ’80 ontdekten meisjes hoe gevaarlijk onveilige seks kon zijn toen Penny in Dirty Dancing door een of andere slager een illegale abortus uit liet voeren. Een decennium later leerden we schaamteloos van seks te genieten dankzij Samantha Jones in Sex and the City. En tegenwoordig zwermt het online en op streamingkanalen van de shows over seks, met Sex Education als schitterend hoogtepunt.

Met de seksuele representatie in deze laatste serie zit het wel snor. Maar voor we zover waren, moesten we ons eerst door decennia aan rolbevestigende, vrouwonvriendelijke en heteronormatieve ellende heen worstelen. Series en films stuurden dan ook lange tijd een compleet achterhaald idee van seksualiteit de wereld in. Om aan culturele normen te voldoen, werd plezier in seks genadeloos afgestraft en werden stereotypen schaamteloos in stand gehouden.

Want wie legt het eerst het loodje in een slashermovie? De slet. En wie is standaard the last one standing? De onschuldige maagd.

Hardnekkige seksuele mythen

En dat is jammer. Want laten we wel zijn, Hollywood zou een fantastische bron voor seksuele voorlichting kunnen zijn. In plaats daarvan laten ze seksuele mythen welig tieren. Condooms komen nooit in beeld, het maagdelijk meisje is een pronkjuweel  en de eerste keer seks is altijd bevredigend in een bed vol rozenblaadjes.

Natuurlijk, liefdesscenes zijn niet bedoeld om te onderwijzen maar om te entertainen. Dat is prima, maar niet wanneer hele generaties verkeerde dingen over seks leren. Dit zijn de hardnekkigste verzinsels die de film- en televisiewereld ons de laatste decennia heeft voorgeschoteld.

• Voorspel is overbodig: we zien twee tieners zoenen, dan zijn ze opeens naakt en daarna gaan ze vrolijk van bil. Maar voor de meeste mensen is voorspel een belangrijk onderdeel van seks. Zeker voor meisjes en vrouwen die wel wat meer nodig hebben om hun lijf klaar te stomen voor penetratie. We kunnen echt niet met onze vingers knippen et voilà: het vocht gutst uit onze vagina’s. Toch is dat wel wat in films en series standaard lijkt te gebeuren. Want op de een of andere manier gillen die meisjes en vrouwen het uit van genot in plaats van pijn als een penis hun vagina vanuit het niets binnendringt. Bijzonder? Best wel.
• Vrouwen komen supersnel klaar: voor vrouwen op het scherm is de piemel de poort naar een spetterend orgasme. We zien ze ongeveer twintig seconden hemels hijgen terwijl een vent bovenop ze ligt te zwoegen en daarna komen ze perfect klaar in een schuddend hoogtepunt. Simultaan, nog wel. Door dit soort valse narratieven denken veel jongens dat een meisje al bijna klaarkomt als ze met hun knots beginnen te zwaaien. En hoewel meisjes best beter weten, gaan ze tóch twijfelen aan hun seksuele capaciteiten als ze niet spontaan klaarkomen als een penis in hen schuift. Terwijl de waarheid ontgoochelend is. Slechts  twintig procent van de vrouwen komt klaar door vaginale penetratie en de clitoris blijft de sleutel tot het vrouwelijk orgasme. Maar welke film zet de schijnwerpers op dat genotsknopje?
• Mannen plezieren is het doel: toegegeven, er zijn series en films waarin orale seks op vrouwen vrijelijk beoefend wordt. Er zijn ook series en films waarin typische machomannen, die het uit principe niet doen, enigszins belachelijk worden gemaakt. Denk aan de hilarische scene in The Sopranos waarin maffiabaas Tony een halfslachtige poging doet en zijn vrouw Carmela hem spottend vraagt of er alweer een jaar voorbij is. Maar over het algemeen is cunnilingus geen vanzelfsprekendheid in mainstream producties. Pijpen, daarentegen, is iets waar vrouwelijke personages op zijn minst voor open moeten staan. Onbewust wekken veel producties zo de illusie dat plezier voor mannen het ultieme doel is van seks.

• Seks is tussen man en vrouw: verreweg de meeste seks op het scherm is tussen mannen en vrouwen. Hoewel de portrettering van seks de laatste jaren inclusiever is geworden, verandert dat niets aan het feit dat de meeste seks op tv tussen cis-mannen en cis-vrouwen plaatsvindt. Newsflash: seks is niet alleen voor witte heteromensen, seks is voor iedereen. Welk ras of gender of seksuele voorkeur je ook hebt. Gelukkig zijn er veranderingen gaande. Series als Girls en Orange is the New Black maken duidelijk dat je niet per se een penis nodig hebt om hevig klaar te komen. En ook de homoseksuele seksscène in Years and Years was grensverleggend. In deze serie ging het nu eens niet over hysterische uitspattingen, maar over twee heel normale mannen in een heel normale relatie die elkaar heel normaal namen in een stevige sessie anale seks. Er werd niets geproblematiseerd en er kreeg ook niemand AIDS.

• Seks is altijd smooth: op het scherm zien we nooit ongemakkelijk momenten. Seks is altijd gepassioneerd en zonder kreukjes. Wat we wél zien zijn close-ups van zwetende, perfecte lijven en roze tongen die verleidelijk langs rood gestifte lippen likken. Realistisch? Niet echt. Seks in het echte leven is vaak rommelig en al helemaal als het je eerste keer is. Je haren raken in de war, je valt uit bed, je laat per ongeluk een scheet, de putten in je dijen zijn on full display en je gezicht ziet er tijdens een orgasme ook al niet uit als een gefotoshopte Victoria’s Angel. Maar dat betekent niet dat messy sex minder sexy is. Het is juist fijner, intiemer en duizendmaal leuker dan seks die probeert te voldoen aan een opgepompt ideaalbeeld op tv.

Tip: check ons artikel over seksscènes in bingewaardige series hier!

Maagdelijkheid als prijs

Een van de koppigste tropen in tienerfilms is het kraken van de maagd. In de meeste tienerfilms zijn meisjes dan ook wanhopig bezig hun maagdelijkheid te bewaren, terwijl jongens er hun ziel en zaligheid in leggen om een maagd hun grot in te slepen. Ook de representatie van het maagdelijk meisje is vaak tenenkrommend gênant. Verlegen geeft ze toe dat ze ‘dit nog nooit heeft gedaan’, waarna haar veroveraar haar geruststelt en zegt dat ze het ‘langzaam aan zullen doen’. De eerste keer moet tenslotte ‘speciaal’ zijn.

Er is zeker een draad te spinnen tussen dit soort scènes en het idee dat vrouwen onschuldig en puur moeten blijven tot de ware langs komt gehuppeld. Haar maagdelijkheid is vervolgens een enorm cadeau voor haar partner, alsof ze niets anders is dan een kers die geplukt moet worden. Een kers die bovendien sappiger en lekkerder is omdát ze zichzelf nog niet heeft laten plukken. De waarde van meisjes hangt dus af van de mate waarin ze zichzelf hebben bewaard voor die ene lucky bastard.

Sex Education: de betere seksuele voorlichting!

Zo niet in de Netflix-serie Sex Education. In de serie volgen we Otis, die samen met zijn moeder in een huis vol schilderijen van vulva’s woont. Dat laatste is niet gek, want Otis’ moeder is een sekstherapeut. Als een van zijn klasgenoten zich realiseert dat Otis wel erg veel weet over seks, spoort ze hem aan om andere leerlingen seksuele voorlichting tegen betaling te geven.

Seksuele issues

Vanaf dat moment zien we een gestage stroom aan seksuele issues de revue passeren. De serie duikt niet alleen diep in onzekerheden rondom seks, maar ook in thema’s als abortus, masturbatie, het vrouwelijk orgasme, seksisme, schandalen met sexting en vooroordelen over de LHBTIQ+-gemeenschap.

Het prikt genadeloos mythen over soa’s door en legt tussen neus en lippen door uit welk glijmiddel het beste werkt in welke situatie. Aseksualiteit, biseksualiteit, panseksualiteit: werkelijk elke seksuele voorkeur krijgt een welverdiend platform.

Geen vooroordelen

Dat doet de serie zonder veroordelend te zijn. Zo komt in het eerste deel een realistische scène over abortus voor. We zien nergens een geheven vingertje, maar we leven wel stap voor stap met het personage mee: van wachtkamer tot uitslaapkamer. De melodramatische strijkers blijven achterwege en in plaats daarvan zien we een abortus zoals het is. Ja, het is emotioneel zwaar. Maar nee, dat betekent niet dat je automatisch met gevoelens van schuld en zelfhaat worstelt.

Of neem masturbatie. Een lachwekkend fenomeen in de meeste producties, met een volgespoten appeltaart als historisch dieptepunt, maar in Sex Education wordt juist vrolijk geopperd dat het een volstrekt normale en gezonde menselijke behoefte is.

Niet eendimensionaal

Het mooie aan Sex Education is dat de onderwerpen nooit ongemakkelijk aanvoelen. De verhaallijnen zijn empathisch en er is nergens een veroordelende plotwending te bekennen. Het is een eerlijke ontdekkingsreis door de seksualiteit van échte personages.

De makers blijven dan ook weg van onrealistische ideaalbeelden of stereotypen. In traditionele tienerseries zijn personages vaak eendimensionaal: mooi, perfect en populair, anders verdien je blijkbaar geen seks. De jongeren in Sex Education zijn divers, zowel in ras, lichaamstype en seksuele voorkeur. Hun verhaallijnen worden met nuance en gevoel behandeld en seks is iets normaals en herkenbaars. Iets waar we allemaal mee om moeten leren gaan.

Seksuele voorlichting 2.0

Het is een boodschap die blijkbaar aankomt bij veel jongeren. De serie was en is immens populair en vormde de opmaat naar series waarin seks wordt beschouwd als een natuurlijk onderdeel van de menselijke ervaring. En het was een stijlbreuk met eerdere series waarin seks werd geproblematiseerd of juist geridiculiseerd.

Op een bepaalde manier zijn series als Sex Education ook een afrekening. Een afrekening met de manier waarop seksuele voorlichting al sinds mensenheugenis door de strot van pubers wordt geduwd. Niet dat er niets is veranderd in al die jaren, maar plezier in seks staat ondertussen nog steeds niet op de agenda. Net zoals de vele manieren waarop je seks kunt beleven nergens te bekennen zijn.

Popcultuur omarmen

Misschien wordt het tijd dat docenten en lesontwikkelaars zich in de popcultuur verdiepen. Dat ze zich bewuster zijn van trends bij het vormgeven van seksuele voorlichting. De popcultuur is je vriend, zegt ook Susan Bankowski van Campaign for Our Children. Deze generatie bereik je niet met belegen waarschuwingen en stoffige plaatjes van eierstokken. Jongeren halen hun seksuele kennis bij series, films, popiconen en sociale media vandaan.

Wordt het dan niet eens tijd dat seksuele voorlichters diezelfde popcultuur omarmen om jongeren te bereiken?